Kathedralenbouwers

Dit zou volgens Historiek.net "Het op een na oudste schilderij van Nederland (ca. 1380)" zijn (?) - (klik op plaatje voor vergroting)

Op dit schilderij, getiteld De heren van Montfoort, zijn vier ridders te zien die deelnamen aan de Slag bij Warns tegen de Friezen. Ze knielen voor Maria. Het gaat om het op een na oudste bewaard gebleven schilderij van Nederland. De voorste drie ridders sneuvelden tijdens de slag tegen de Friezen. De achterste ridder, die ondersteund wordt door de beschermheilige Sint-Joris, raakte zwaar gewond. De wapenschilden boven de ridders maken duidelijk dat ze tot het geslacht De Rover van Montfoort behoorden. Het schilderij is een zogenaamde ‘memorietafel’, gemaakt om de ridders te herdenken. Het werd circa dertig jaar na hun dood gemaakt. Onderaan wordt in Middelnederlands beschreven wat er is afgebeeld. De tekst meldt dat in het jaar 1345 de heren Jan van Montfoort, Roelof van Montfoort en Willem van Montfoort, met veel van hun verwanten en ondergeschikten, sneuvelden in de strijd van graaf Willem tegen de Friezen. Dan volgt een oproep: “Bidt voor haer allen zielen.”
Het schilderij is tegenwoordig te zien in het Rijksmuseum in Amsterdam. Het is het op een na oudste bewaard gebleven Nederlandse schilderij. Eerder melden wij ten onrechte (excuus!) dat het om het oudste schilderij ging. Die eer is echter weggelegd voor De Memorietafel met Calvarieberg van Hendrik van Rijn uit ca. 1363 (anoniem) uit het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten uit Antwerpen.

En hoe ziet dit oudste dan er uit? Zo:

Rechts staat Johannes de Evangelist naast zijn beschermeling Hendrik van Rijn, de aartsdiaken van de Sint-Janskerk te Utrecht. Deze vraagt om voorspraak bij Maria, die naar Christus op het kruis wijst, de uiteindelijke bestemmeling van de smeekbede. Het geheel is bedoeld als memorietafel of epitaaf. Dat wordt aangetoond door het onderschrift: 'In het jaar des Heren 1363, op de dag voor (het feest van) de heilige Bonifatius en zijn gezellen, overleed Heer Hendrik van Rijn, dezer kerk proost en aartsdiaken en van dit altaar de stichter. Bidt voor hem'. De achtergrond bestaat uit vergulde reliëfapplicaties, een klimmende leeuw. Dat verwijst naar het wapenschild van de familie van Rijn: drie klimmende leeuwen. De schenker is kleiner afgebeeld dan de heiligen: in de Middeleeuwen werden heiligen vaak groter afgebeeld dan gewone stervelingen omdat ze geestelijk verheven en grootser waren. In de bovenhoeken staan een gestileerde zon en maan, die verwijzen naar het kosmische karakter van het verlossingsgebeuren.
In het werk kan men Noord-Duitse en Noord-Franse invloeden onderscheiden. Misschien is het werk van de hand van een rondreizende kunstenaar.

Niet echt nederlands dus ?

Toskaanse miniatuur van 1335 : Engelen in ridderlijke gevechtstenu overwinnen de demonen, uit "Carmina Regia" van Convenevole uit Prato (tussen 1270 en 1275 - Prato , 1338)

Een mooie miniatuur (uit de Breslau Psalter c. 1255-1267), ter gelegenheid van de expositie COLOUR (zie videotrailer op deze club) in The Fitzwilliam Museum. De website van het museum heeft een paar interessante links naar andere websites (zoals deze: ILLUMINATED, Manuscripts in the making) en een boekenlijst (Engelstalige boeken uitgegeven door de gerenommeerde uitgeverij Brepols in Turnhout) voor wie dieper wil graven in het belang van de miniaturen(boeken) in de middeleeuwen.

Op de vermelde website kan je volgende commentaar lezen op deze mooie miniatuur:

Historiated Beatus initial with God the Father above Christ, the Virgin and St John the Baptist (Psalm 1)

This, the most accomplished illumination in terms of style, technique, composition and iconography, was painted by the Master of Giovanni da Gaibana. The upper lobe of the initial B contains God the Father and two angels. The lobe below contains a Byzantine iconographic scheme known as the Deësis and showing the Virgin and St John the Baptist interceding with Christ for the salvation of humankind. The artist has used elements from both scenes to suggest a third one, Christ’s Baptism. The Baptist’s figure is aligned with the Father’s scroll above, inscribed with a quotation from St Matthew’s account of Christ’s Baptism, Hic est filius meus dilectus in quo… (‘This is my beloved son in whom…’). The intersection with the dove of the Holy Spirit unites the Father above and the Son below into a vertical image of the Trinity. The prophetic psalmody of King David (in the left letter shaft) harmonises the Old Testament poems and their New Testament fulfilment. In the curves on the right, Solomon praises God’s wisdom pictured beside and referred to in the opening words of Ecclesiasticus, omnis sapiencia a domino (‘all wisdom is from God’), penned on his scroll. Below, Isaiah predicts Christ’s virginal conception, his scroll inscribed with his prophecy, Ecce virgo [concipiet] (‘Behold, a virgin shall conceive’).

The image exemplifies the Gaibana Master’s salient features: compositions and protagonists resembling Byzantine icons; drapery with rhythmical folds, nestled patterns and thick impasto creating a relief effect; fabrics highlighted in white, geometrically shaped areas and shaded in darker, transparent glazes; flesh and facial features outlined in red, painted with earth pigments and built in gradation from a dark, green-grey undertone through carefully blended flesh colour to red shading and white highlights (hotspot 1). The violet colour in the initial, a mixture of vermilion and ultramarine blue, is unique in the manuscript (hotspot 2). The light grey hue on the border of St John the Baptist’s mantle was obtained by mixing a small amounts of ultramarine blue with lead white (hotspot 3).

de kat ter hulp...

Een beroemd boek uit de Middeleeuwen is Legenda aurea (‘De gouden legende’) van de Italiaanse schrijver Giacomo da Varazze (ca.1228/29-1298), alias Jacobus de Voragine. Dit boek, dat bestaat uit korte vertellingen (legenda) over heiligenlevens, werd in de late middeleeuwen razend populair. Veel verhalen en afbeeldingen uit het boek zouden eeuwenlang, tot op de dag van vandaag, figureren in afbeeldingen van heiligen en volksgebruiken, zoals rond Sinterklaas. Een van de bekendere voorbeelden uit Legenda aurea is het verhaal van Sint-Joris en de draak, dat nog steeds vrij algemeen bekend is.

Het verhaal gaat over Georgius of Joris, een tribuun uit het Romeinse leger, die door Libië reist. In de omgeving van de stad Silena ligt een groot meer, waar een verschrikkelijke draak ronddwaalt. Deze draak stelt als eis dat hij elke dag twee schapen krijgt, anders blaast hij de stad in brand. De voorraad schapen slinkt snel en uit nood besluiten de stedelingen dat er elke dag één schaap en één kind aan de draak geofferd moeten worden. Op een dag komt de dochter van de koning aan de beurt, die daarop luid begint te jammeren. Maar het meisje vertrekt toch naar het meer, maar daar ontmoet ze Joris. Joris zegt haar, in Christus’ naam, dat ze niet bang hoeft te zijn en moet vluchten. Dan komt de draak uit het meer omhoog en verwondt Joris het beest. Hij gebiedt het meisje haar gordel om de nek van het dier te gooien en met de draak aan de gordel vertrekt het trio naar de stad. Daar aangekomen zijn de inwoners doodsbang, maar Joris reageert:

‘Als jullie je laten dopen, dood ik de draak’.

En zo geschiedde. Twintigduizend mensen gingen ten doop, en toen de koning Joris met geld wilde bedanken zei deze dat hij het geld aan de armen moest geven. Vervolgens gaf Joris de koning instructies hoe hij de kerk moest inrichten en, na een kus, nam hij afscheid en verliet de stad.

Aardig is de rol die Sint Joris al gedurende de zesde eeuw speelde, buiten deze legende om. Peter Nissen verhaalt:

“Door historici wordt sterk betwijfeld of Georgius werkelijk heeft bestaan, maar dat is nooit een belemmering geweest voor de christelijke verbeeldingskracht. Ofschoon er al uit de zesde eeuw een afbeelding met Georgius met een draak bewaard is, wordt hij pas in de twaalfde en dertiende eeuw in brede kring met het doden van een draak in verband gebracht. Hij was toen al eeuwen in Byzantium patroonheilige van de ridders en de edelen en was vooral tijdens de Tweede Kruistocht ook in het westen populair geworden: Richard Leeuwenhart stelde zichzelf en zijn lege onder bescherming van Sint Joris. Helemaal onbekend was hij in het westen toen al niet meer: in de Merovingische en Frankische tijd werden er al kerken aan hem toegewijd en in de negende eeuw was er een Sint Jorislied, waarin hij een draak bestrijdt, en een reliek van hem in Reichenau” 

De kruisdraging - Derrick Baegert (1440 Wesel - 1515 Wesel)

Dorpelingen op weg naar de kerk - Simon Bening (1483 - 1561)