Kathedralenbouwers

Update 3: Een paar avonden speurwerk leverde weer wat leuke feiten op. De familie Immerseel had daadwerkelijk grondbezit in en om Bergen op Zoom! Dat is niet meteen voldoende verklaring voor hun wapen op het vaandel van het schuttersgilde, maar het is een feit dat notabelen en adel graag geziene gasten waren op schuttersfeesten. Zie bijvoorbeeld dit miniatuur van Simon Bening voor een indruk van zo'n festijn:

Daarnaast blijkt dat de natuurlijke Markiezendochter Anna van Bergen ten behoeve van haar huwelijk met Jan van Immerseel gewettigd werd en ook bezittingen kreeg toegewezen om in haar onderhoud te voorzien. Dat zou een verblijf van Jan in en rond BoZ nog aannemelijker maken. Er worden archiefstukken bij vermeld, dus misschien is wel exacter te traceren, waar Anna en Jan bezittingen hadden.

De oudere Pieter Bruegel in het Bergense gasthuis kan best eens de vader van de schilder zijn, mede omdat de naam uiterst zeldzaam is. Het vaandel van de schutterij brengt de schilder nog wat dichterbij Bergen op Zoom. Tegelijkertijd schilderde hij ook andere topografisch herkenbare dorpstaferelen rond Antwerpen. Hij was echt regelmatig op pad. Zijn bezoek aan het markiezaat kan dus ook één van deze tripjes zijn geweest, maar dan nog is het interessant om Bruegel aantoonbaar op Nederlandse bodem te hebben...hoewel die grenzen toen natuurlijk niet bestonden.

Update 2: ik heb inmiddels contact met de schrijver van het artikel over het vaandel en het Bergse schuttersgilde. Hij was voorheen conservator van het museum Markiezenhof in Bergen op Zoom. De onderbouwing is supersterk: de 3 kruisjes komen eigenlijk alleen in W-Brabant voor. De combinatie van St Getrudis en St Sebastiaan is ook uniek voor BoZ. Dat wil zeggen: Sebastiaan was een gangbare schutspatroon voor schutters (hahaha). Gertrudis juist zeer specifiek voor BoZ en Borgvliet. Blijft dus de vraag: van wie is dat wapen onderaan het vaandel? 

De schrijver doet in zijn artikel al een voorzet, het geslacht Van Immerseel, maar concludeert dat de betreffende familie geen banden heeft met BoZ. Daarnaast komen die wapens niet perfect overeen, want het wapen van de Immerseels betreft zwarte lelies op een zilveren/wit veld. Op het schilderij is het een geel veld. Echter, wat wel heel bijzonder is. Ene Jan van Immerseel was getrouwd met een bastaarddochter uit de Bergense markiezenfamilie Glymes én deze Jan was ook nog eens schout van Antwerpen en markgraaf van De Rijen (de regio oostelijk van Antwerpen). In de woelige jaren 1560-67 had hij regelmatig contact met de Bergense markiezen over hoe om te gaan met de calvinistische 'ketters'. Hoewel Margaretha van Parma hem niet streng genoeg vond, heeft Jan toch een behoorlijk negatieve reputatie opgebouwd als kettervervolger in en om Antwerpen.

Is hiermee Bruegel nog dichterbij BoZ gebracht? In de ontstaansperiode van het schilderij 1567/68 woonde hij al in Brussel. Of hij in die tijd nog zo noordelijk op pad was, is de vraag. En zijn vermeende vader was al in 1566 gestorven, dus dat levert ook al minder reden voor een plezierbezoekje. De religieuze troebelen van 1560-70 waren sowieso geen reden voor gezelligheid en in diverse werken uit die periode legt Bruegel ook een soort nostalgie naar tijden dat de samenleving nog overzichtelijk en harmonieus in elkaar zat. Ik citeer hier Bruegel, het volledige werk van M. Sellink.

In zo'n nostalgisch bui kan Bruegel ook de Boerendans hebben geschilderd: een terugblik op zijn jeugd, toen de schout (in het algemeen EN die van Antwerpen) zich nog gewoon met schuttersfeesten bezig hield, i.p.v. het vervolgen en terechtstellen van andersdenkenden.

Overigens heb ik nog 2 interessante dingen opgestoken. Die familie van Immerseel behoorde echt tot de 'Bourgondische' top en lieten het breed hangen. Zo bouwde een andere Jan rond 1490 de Bourgondische kapel in Antwerpen:

https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/5361

En diens zoon, jawel ook een Jan, verfraaide zijn kasteel met een bijzondere majolicavloer:

http://www.tegels-uit-antwerpen.be/rameyenhof/rameyenhof.htm#Samenvatting

Wat een hobby!

Update: lees hier over het vaandel van de huidige schutterij van Bergen op Zoom en Borgvliet, het is bijna te mooi om waar te zijn:

https://www.stsebastiaanboz.nl/sebastiaan.html

Ik heb inmiddels contact gezocht met de ontdekker van dit vaandel via de lokale heemkundekring. Ik wil hem namelijk verder vragen naar het heraldisch wapen aan de onderkant. je zou daar wellicht het wapen van het geslacht Glymes verwachten, maar die waren door een gebrek aan mannelijke opvolgers geen markiezen van BoZ meer vanaf 1567. Ene Philip van Noircarmes werd door Philips II als een soort interimmer benoemd, maar ik kan zijn wapen niet vinden. 

Het artikel van een paar jaar geleden heeft inmiddels vervolgonderzoek opgeleverd en het is toch wel heel gaaf dat Bruegel steeds dichterbij Bergen op Zoom lijkt te komen. Hierbij een artikel in het Nederlands:

https://www.brabantserfgoed.nl/page/11875/pieter-bruegel-barbier-chirurgijn-te-bergen-op-zoom

Dit vaandel speelt een intrigerende rol.....

Dit is echt heel bijzonder: Een barbier-chirurgijn met de naam Pieter Breugel was verbonden aan het hof van de markiezen van Bergen op Zoom...en hij zou wel eens de vader van de schilder kunnen zijn. Zie:

https://www.academia.edu/36488175/Retainers_and_retirement_Pieter_Bruegel_1566_pensioner_in_Sint-Janshuis_retirement_home_Bergen_op_Zoom