Twee publicaties over de restauratie en conservatie van het Lam Gods door van Eyck zijn nu gratis online te downloaden als pdf via de website Closer to Van Eyck (naast heel wat andere gratis publicaties):

THE GHENT ALTARPIECE

• Research and Conservation of the Interior: the Lower Register:
  http://data.closertovaneyck.be/ec2/data/GA_conservation_contributions_16.pdf
• Research and Conservation of the Exterior: 
  http://data.closertovaneyck.be/ec2/data/GA_conservation_contributions_14.pdf

Op de website van de VRT vind je bijkomend details over de verschillen tussen Hubert en Jan van Eyck alsook een radio-interview met kunsthistorica en restauratrice Griet Steyaert: Jan of toch Hubert van Eyck?

Jan van Eyck liet dus slechts enkele van de figuren van Hubert op het Lam Gods staan, maar het grootste deel van het werk van zijn broer herwerkte hij. Jan overschilderde het landschap met meer details en variatie in de vegetatie. Aan de luchtpartij voegde hij één laag azuurblauw toe en de kleurrijke halo rond de duif. Ook de eerste compositie van gebouwen aan de horizon heeft Jan herwerkt.
 

“Als je twee figuren op het Lam Gods met elkaar vergelijkt, dan zie je dat een hoofd van Hubert veel vlakker is. De rimpels rond de ogen zijn gewone streepjes en boven het oog zit een simpele bruine lijn met een vreemde onnatuurlijke krul op de ooghoek. Het hoofd dat Jan geschilderd heeft, toont veel meer nuances in licht en donker. Door kleine lichtstreepjes te schilderen creëert hij licht en schaduw en lijken de huidplooien veel realistischer. Jan registreert als geen ander de werkelijkheid met lichte en donkere toetsen.”

In het tijdschrift EOS-wetenchap (eoswetenschap.eu) verscheen een artikel met meer details over wat Hubert en Jan van Eyck precies hebben geschilderd in het onderste middenpaneel van het Lam Gods, zoals reeds in de inleidende video hieronder werd vermeld.

Wie schilderde wat?
Nieuw onderzoek onthult precieze aandeel van Hubert en Jan Van Eyck in Lam Gods

Het interdisciplinaire onderzoek van het onderste register van het Lam Gods, het wereldberoemde vijftiende-eeuwse veelluik met de Aanbidding van het Lam Gods, heeft voor een doorbraak gezorgd in een van de meest fundamentele raadsels in de kunstgeschiedenis: wat van het schilderij is van de hand van Hubert Van Eyck en wat van zijn jongere broer Jan?

Onderzoekers van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK) en van de Universiteit Antwerpen zijn erin geslaagd om dankzij moderne beeldtechnieken een eerste, onderliggende schildering te identificeren die kan worden toegeschreven aan Hubert Van Eyck. Ze vonden onder andere dat Hubert centraal in het middenpaneel aanvankelijk een natuurlijke bron schilderde en dat die later door Jan werd overschilderd met de iconische Fontein des Levens. Deze ontdekking zet de deur open voor de zoektocht naar andere schilderijen van Hubert Van Eyck, waarvan tot nog toe geen enkel ander werk gekend is.

Wie schilderde wat?

In 1823 werd een opschrift ontdekt op de lijst van het Lam Gods. De Latijnse tekst van het kwatrijn kon als volgt worden vertaald: De schilder Hubert Van Eyck, een groter man werd nooit gevonden, vatte dit werk aan. Zijn broer Jan, de tweede in de kunst, voltooide die zware taak op verzoek van Joos Vijd. Die nodigt u, op 6 mei [1432], met dit vers uit om te aanschouwen wat werd verricht. De vertaling gaf de voorbije twee eeuwen aanleiding tot talrijke hypotheses over het ontstaan van het meesterwerk en de precieze inbreng van beide Van Eycks.

Jarenlang werd het kwatrijn door sommigen afgedaan als een onjuiste, latere toevoeging. Maar in 2020 werden zij in het ongelijk gesteld toen onderzoekers van het KIK bewezen dat de inscriptie authentiek is. De vaststelling vormde een nieuwe impuls voor verder onderzoek om de precieze inbreng van Hubert en Jan Van Eyck in het Lam Gods te ontrafelen, wat tot dan toe een mysterie was.

Dat onderzoek gebeurde door beeldscans te bestuderen die in 2019 met infrarood en ma-xrf werden gemaakt na het verwijderen van de versluierende zestiende-eeuwse overschilderingen en die onderzoekers toelieten dieper door te dringen in de onderliggende verflagen. Maar ook door hoogtechnologische laboratoriumanalyses van verfstalen en door vergelijkend stijlonderzoek en observaties door de restaurateurs die jarenlang bijna dagelijks in nauw contact stonden met de schilderijen.  

Een van de resultaten daarvan is dat op het centrale paneel met de Aanbidding van het Lam Gods een verregaand uitgewerkte onderliggende schildering werd gevonden die de onderzoekers dankzij het kwatrijn kunnen toeschrijven aan Hubert Van Eyck. Hij schilderde het weiland, de luchtpartij, een heuvellandschap met minder gebouwen, en steden aan de horizon. In die eerste schildering komen ook al het altaar met het lam en de engelen voor en de figuren errond. Onder het altaar was een natuurlijke bron geschilderd, die dit onderzoek voor het eerst aan het licht bracht.

Verder wordt bevestigd dat een tweede fase van het werk, wellicht geschilderd na de dood van Hubert in 1426, toe te schrijven is aan Jan Van Eyck. Hij herwerkte en overschilderde voor een groot stuk het werk van zijn broer. Het centrale motief van de natuurlijke bron verdween onder de Fontein des Levens. Hij schilderde secuur rondom enkele van Huberts centrale figuren, retoucheerde er enkele en voegde er nog andere aan toe. Jan overschilderde ook het landschap, met meer details en een ongekende variatie in de vegetatie. In de luchtpartij voegde hij minstens één laag azuurblauw toe. Hij herwerkte ook Huberts eerste compositie met steden aan de horizon en voegde onder meer de motieven toe waarin men de toren van de kathedraal van Utrecht, de voormalige Sint-Baafsabdij en de Brugse OLV-kerk herkent.

Missing link

De figuur Hubert Van Eyck heeft altijd tot de verbeelding gesproken. Tot nu toe stond alleen vast dat hij in 1426 overleed – wellicht tijdens de creatie van het Lam Gods – en dat hij bij de realisatie van het kunstwerk was betrokken. Maar wat zijn precieze inbreng daarbij was bleef een groot mysterie. Uit het onderzoek blijkt nu op basis van wetenschappelijke gegevens dat Hubert Van Eyck wel degelijk delen van het Lam Gods schilderde en dat zijn bijdrage niet beperkt bleef tot de planning en het ontwerp, zoals vaak werd geopperd. Hubert is daardoor mogelijk de ‘missing link’ tussen de pre-Eyckiaanse schilderkunst en de radicaal vernieuwende Ars Nova van zijn jongere broer Jan Van Eyck.

Naast de enorme esthetische meerwaarde van de restauratie, vormen deze wetenschappelijke resultaten een nieuw hoogtepunt in de indrukwekkende lijst van ontdekkingen bij de behandeling van het Lam Gods. Eerder ontdekten de onderzoekers de originele verflaag op het gesloten altaarstuk en het onderste register, verwijderden ze de zestiende-eeuwse overschilderingen die die verflaag grotendeels bedekten en restaureerde het interdisciplinaire team van het KIK die originele laag tussen 2012 en 2019 al voor twee derden. Verder bewezen ze dat het kwatrijn op de lijsten origineel is.

De derde en laatste fase van de restauratie, van het bovenste binnenregister, wordt na een Europese aanbesteding volgend jaar aangevat.

Bron: Els Verweire, EOS Wetenschap, 13 oktober 2021

Het Lam Gods: de precieze inbreng van Hubert en Jan Van Eyck geïdentificeerd, na de restauratiewerken.

Je kan natuurlijk ook voor 10 euro het themanummer "Het retabel van Jan voor Lubrecht" kopen via hun website. 

"Ontdek in dit extra themanummer van OKV een geheim op het Lam Gods dat honderden jaren verborgen bleef."

Vroeg of laat kom ik het wel ergens tegen in Gent veronderstel ik.

Breaking news ;-)

Het Lam Gods bestond oorspronkelijk uit twee retabels

In een pas verschenen nummer van het tijdschrift Openbaar Kunstbezit Vlaanderen (OKV) voeren auteurs Hélène Verougstraete (professor-emeritus kunstgeschiedenis UCLouvain en KU Leuven) en Wim Verbaal (professor Latijnse taal en literatuur Universiteit Gent) aan dat Het Lam Gods niet één retabel is, maar oorspronkelijk bestond uit twee stukken.

Het is een eeuwenoude vraag: welke delen van Het Lam Gods werden door Hubert Van Eyck geschilderd en welke door zijn broer Jan. De auteurs van het artikel menen een antwoord te hebben. Nadat Hubert Van Eyck in 1427 stierf, zou broer Jan er een tweede -het bovenste- retabel hebben aan toegevoegd. Dat leiden ze onder af meer af uit de eredoeken achter Maria en Johannes de Doper. 

In het bovenste deel van het Lam Gods is op de eredoeken achter Maria en Johannes de Doper tien keer hetzelfde motief geschilderd. Omdat Van Eyck het brokaat van de eredoeken precies wilde weergeven, maakte hij gebruik van de techniek van het 'gegoten brokaat'. Het is een delicaat en secuur werk, waarbij hij vloeibare was heeft gebruikt. Door de eeuwen heen zijn de kwetsbare motieven beschadigd, stukken zijn verdwenen door warmte, ze werden niet vakkundig gerestaureerd of overschilderd. Maria en Johannes hebben hetzelfde - zich herhalend - motief op hun eredoeken: een eenhoorn, en een banderol met tekst. Velen dachten dat die bestond uit fantasieletters. Maar nu werd deze raadseltekst ontcijferd op de röntgenbeelden, met verstrekkende consequenties voor de kennis van het retabel. 

In de tekst is het woord BRUR of BROER te ontwarren, gevolgd door L(Ubrect). In de archieven is soms de naam Lubrecht vermeld voor Jans broer. Daarna volgen twee Arabische cijfertekens, '2' en '7'. Hubert zou dus gestorven zijn in 1427, waarna Jan het werk verder zette. Het doet de auteurs concluderen dat Jan Van Eyck verantwoordelijk is voor de bovenste panelen en wellicht ook van het volledige gesloten altaarstuk. Dat leiden de auteurs onder meer ook af uit het gebruikte perspectief op de panelen, gepaard gaande met de lichtinval in de oorspronkelijke Vijdkapel. 

Jan moet zijn broer in het onderste register van het geopende altaarstuk hebben opgevolgd en vermoedelijk aan opdrachtgever Vijd hebben gevraagd de opdracht uit te breiden. Hubert Van Eyck zou op die manier enkel betrokken zijn geweest bij het centrale paneel onderaan -met het Lam Gods- en mogelijk bij enkele zijpanelen in open toestand. Jan zou in 1427 dan het werk hebben voortgezet en er een tweede retabel -de bovenste panelen- hebben aan toegevoegd en vermoedelijk ook alle panelen in gesloten toestand hebben geschilderd. 

Uit historische bronnen is ook geweten dat er vroeger een scheiding was tussen de bovenste en de onderste reeks panelen. De nieuwe opstelling van het meesterwerk in de Sint-Baafskathedraal herstelt deze ruimtelijke scheiding tussen de twee registers. "Dit doet recht aan de historische waarheid, namelijk dat er twee altaarstukken werden gemaakt, te beginnen met het onderste en vervolgens het bovenste", concluderen de auteurs. 

Het OKV-themanummer (10 euro) is te bestellen via www.okv.be.

Jan van Eyck is overal en nu werd hij ook terug gevonden in de archieven van het Vaticaan, en die vondst geeft grotere zekerheid over zijn herkomst, de cirkel wordt kleiner.

Vondst in archieven van Vaticaan bevestigt vermoedens over Jan Van Eyck: "Zekerheid over echtgenote en geboorteregio"

Jan Van Eyck (1390-1441) is een van de grootste kunstschilders die de Lage Landen ooit gekend hebben, maar eigenlijk weten we bitter weinig met zekerheid over het leven van de man achter onder meer het Lam Gods. Een nieuwe vondst in de archieven van het Vaticaan brengt daar verandering in.

De meeste informatie die we hebben over Van Eyck dateert van na zijn dood. Nu blijkt dat hij op 26 maart 1441, een half jaar voor zijn overlijden, een verzoek heeft gericht aan paus Eugenius IV. Historicus Hendrik Callewier van het Rijksarchief en de KU Leuven deed de ontdekking in de Vaticaanse archieven. Zijn bevindingen zijn verschenen in het wetenschappelijke tijdschrift Simiolus en in de Nederlandse krant NRC.

Beluister hier het gesprek met Callewier in het radioprogramma "De ochtend"

"Ik heb in de administratie van het Vaticaan een aanvraag gevonden van een document van Jan Van Eyck en zijn echtgenote Margareta", legt Callewier uit aan VRT NWS. "Van Eyck vraagt een brief aan die hem toelaat om te gaan biechten met oog op het vergeven van zijn zonden."

Het gaat dus voor alle duidelijkheid om het administratieve spoor van de brief. "De brief zelf is bezorgd aan Van Eyck en is verdwenen."

Het is een uitzonderlijke vondst. "Het is voor het eerst dat we in een document van tijdens zijn leven Jan Van Eyck vermeld zien samen met zijn echtgenote Margareta", zegt Callewier. Het werpt ook een nieuw licht op zijn mogelijke geboorteplaats. "Er zijn de afgelopen honderd jaar tien verschillende plaatsen genoemd, met Maaseik als meest waarschijnlijke kanshebber."

"Er was geen enkel document uit zijn tijd dat zegt waar hij van afkomstig is", zegt Callewier. "De aanvraag in het Vaticaanse archief zegt duidelijk dat hij uit het bisdom Luik komt. We kunnen nu een aantal plaatsen uitsluiten." Mogelijke kanshebbers blijven nog steeds Maaseik, Bergeijk, Maastricht en Arendonk die alle vier in het toenmalige bisdom lagen.

De aanvraag zegt ook wel iets over de mentaliteit van Van Eyck. "Een kunstschilder die een aanvraag doet bij de paus is ongezien in die periode", zegt Callewier. "Door die aanvraag bootst hij zijn klanten na. Hij is eigenlijk een ambachtsman, maar zet zich op dezelfde hoogte als die hoge geestelijken, als die bourgeoisie die zijn klanten zijn."

Bron: Pieterjan Huyghebaert, VRT.be