Inmiddels heb ik contact gehad met de schrijfster van de blog (ik ken haar vanwege de kaarsenkroon, what else). Zij geeft aan dat ook op andere beeldengroepen God mét kroon, maar zonder nimbus wordt weergegeven en dat klopt. Zie bijvoorbeeld deze in de Utrechtse dom:
Precies! Die kroon daarentegen werd wel met het HRR verbonden. Bijvoorbeeld op het hoofd van Karel de Grote. Zie hier bijvoorbeeld op de resten van een doksaal in de dom van Bremen. Het dateert uit 1512 en toont Karel de Grote met een bisschop die samen de stichting van het bisdom Bremen symboliseren (ongeveer toch):
Op het Leids Middeleeuwen Blog (aanrader!!!) staat een artikel over het gevonden beeld:
https://leidenmedievalistsblog.nl/articles/a-damaged-god-the-father-figure-from-zutphen
Hierin wordt gemeld dat God gedurende het einde van de 15de eeuw (de regeertijd van Frederik III en Max) steeds vaker werd afgebeeld met een keizerlijke kroon. De schrijfster heeft het niet over een persoonlijke gelijkenis, maar doet wel de suggestie dat het beeld is verwijderd toen de Geldersen een grote hekel kregen aan de Habsburgers. Hierop is eigenlijk maar 1 antwoord mogelijk zijn: "zou kunnen, maar hoeft niet".
Het ligt volgens mij iets ingewikkelder. In het artikel wordt een geweldige plaat getoond van God uit de Schedelschen Weltkronik. Daar zien we inderdaad God met zo'n keizerlijke kroon. Elders in die kronik worden echter de paus en Frederik III afgebeeld...en Frederik blijkt gewoon een soort copie van God, maar dan zonder halo. Zie:
Op het restant van de beeldengroep zie ik geen halo rond het hoofd. Ik sluit dus niet uit dat we hier te maken hebben met een soort archetype koning/keizer die in brede zin de wereldlijke macht symboliseert. Zo'n symboolfiguur verwijderen lijkt me logischer en acceptabeler, dan het daadwerkelijk verwijderen van een godsbeeld. Mijn stelling is dus: dit beeld stelt niet God voor, maar symboliseert de wereldlijke macht.
Wellicht heeft in het omcirkelde vlak links ooit een Lam Gods bevat. In dat geval moet ik denken aan alle soorten hoogwaardigheidsbekleders die op het altaar van Van Eyck hulde komen brengen aan het Lam. Op dat altaar staan de wereldlijke leiders links, te paard.
Geweldig voor de Walburgiskerk, geweldig voor Zutphen
,,Wow! Dat is hét topstuk!’’ Zutphens stadsarcheoloog Michel Groothedde wist meteen dat hij met een heel bijzondere vondst te maken had toen hij een groot stuk natuursteen omdraaide tijdens de opgraving in de Zutphense Walburgiskerk.
In zijn eentje kreeg hij het stuk niet los, maar met hulp draaide hij het brok steen om. ,,Het was een enorme sculptuur die ons aankeek. We stonden oog in oog met God. Dat zag ik direct. Maar wat dat precies betekende, wisten we toen nog lang niet.’’ Het natuurstenen beeld, deel van een drievuldigheidsaltaar uit de vijftiende eeuw, is in de afgelopen jaren uitgebreid onderzocht en keert nu weer terug naar zijn plek in de Walburgiskerk.
Het deel wat nu gevonden is, beeldt God de vader uit. In het volledige altaar horen ook nog de zoon en de heilige geest. Die delen zijn niet gevonden tijdens de opgravingen. ,,Die liggen mogelijk nog dieper onder de grond, of zijn ergens anders terecht gekomen.’’
Groothedde: ,,Zo'n groot altaarbeeld herken je direct, dat komt uit de katholieke periode. Na de reformatie zijn er niet meer van dat soort beelden in kerken gemaakt. Na de zestiende eeuw werd afgerekend met de vele heiligenbeelden.’’
Groothedde ontdekte het altaarstuk toen de opgravingen in de kerk in 2018 al bijna afgerond waren. Vanwege de aanleg van vloerverwarming mochten de archeologen de bovenste 30 centimeter onder de vloer van de Sint-Walburgiskerk onderzoeken. Naast deze topvondst werden ook vele bijzondere munten gevonden. Een teken dat de kerk in de toen belangrijke Hanzestad Zutphen door mensen uit verre delen van Europa bezocht werd.
,,Vlak na de vondst dachten we even dat het beeld bij de beeldenstorm na de reformatie onder de grond verdwenen was. Maar dat is onmogelijk omdat het beeld gebruikt was voor de fundering van een nieuw altaar in de kerk. Dat had natuurlijk niet gekund als de kerk niet meer katholiek was.’’
Het tweede bewijs dat het sculptuur geen slachtoffer was van de beeldenstorm is dat het gelaat van het beeld nog ongeschonden is. ,,De protestanten lieten in de beeldenstorm geen heiligengezichten intact. Het moest dus al eerder vernield zijn.’’
Groothedde vervolgt: ,,Dankzij deze en nog wat andere aanwijzingen concludeerden we dat het om een afbeelding van Maximiliaan van Oostenrijk moest gaan.’’ Dat was een Habsburgse aartshertog die rond 1485 landvoogd was van Zutphen en Gelre.
Op het altaarstuk staat keizer Maximiliaan in de hoedanigheid van God. ,,De keizer werd beschouwd als de machtigste man op aarde. Hij zag zichzelf als de wereldlijke vertegenwoordiger van God op aarde, vandaar dat zijn trekken en karakteristieken werden gebruikt voor vele altaarstukken in zijn rijk’’, vertelt Groothedde.
Maar het tronie van Maximiliaan eindigde roemloos onder de grond in de kerk in Zutphen toen Karel van Egmond in 1492 het bestuur van het graafschap kreeg. ,,Na de strijd tegen de Habsburgers waren de sentimenten anti-Habsburg. We denken nu dat het beeld in 1525 gesloopt is. Het was toen politiek incorrect geworden.’’
Het sculptuur verdween dus ooit onder de grond om politieke redenen. Maar nu is ook de terugplaatsing in de kerk enigszins beladen. Het gaat immers om een katholiek heiligenbeeld in de kerk die nu voor de protestantse eredienst wordt gebruikt.
Niet alle protestantse kerkgangers zitten te wachten op terugplaatsen van afbeeldingen van heiligen in de kerk, vertelt Groothedde. ,,Daarom is er een oplossing bedacht voor de terugplaatsing zodat het beeld niet zichtbaar is tijdens de kerkdiensten die in de kerk gehouden worden.’’
Je ziet dus dat er in het verleden veel vaker discussie ontstond over beelden van personen die ooit een belangrijke statuur hadden, constateert Groothedde. ,,Net zoals er nu gepraat wordt over standbeelden als die van Jan Pieterszoon Coen. Moet je die van zijn sokkel halen of moet je er een bordje bij plaatsen vanwege de lelijke kanten van de geschiedenis? Ook in de zestiende eeuw gebeurde dit.’’
Om het beeld terug te kunnen plaatsen is een passende houder (console, red.) nodig waar het beeld in geplaatst kan worden. De Vereniging Vrienden van de Walburgiskerk zamelt geld in om dit mogelijk te maken.
Samen met Constant Willems, restauratiedeskundige heeft stadsarcheoloog Michel Groothedde de console ontworpen waarop de sculptuur komt te staan. Die console is zo ontworpen dat daarmee ook de oorspronkelijke vorm van het altaar weer zichtbaar wordt.
Het beeld komt tegen de noordoostelijke pijler van de kerk. Dat is vrij centraal, legt Groothedde uit. ,,Daar is hij ook gevonden en hij komt dus vrijwel op zijn originele plek terug.’’
De Stichting Walburgiskerk Zutphen, de huidige exploitant en beheerder van de Walburgiskerk is bijzonder blij met de vondst en de komende terugplaatsing. Gert Vrieze, voorzitter van het bestuur: ,,Het is fantastisch dat we onze bezoekers nu nog meer kunnen laten zien van de religieuze historie van onze kerk. Naast doopvont, librije, kaarsenkroon en orgel hebben we straks een vijfde topstuk, dit sculptuur van God de Vader als Duitse koning.’’
Het maken van de houder en herplaatsing van het geheel kost ongeveer 4000 euro. De Vereniging Vrienden van de Walburgiskerk Zutphen vraagt bijdragen via walburgiskerk.nl.
