Kathedralenbouwers

Geplaatst op zaterdag 13 juli 2013 @ 00:07 , 1075 keer bekeken

Het boek "De Meester van Brugge" door Terence Morgan laat de lezer een laatmiddeleeuwse schilder in de rol van toeschouwer en onbedoelde hoofdrolspeler in een web van intriges zien. De vraag in hoeverre dit historisch correct is, is altijd relevant, maar de illusie is wel erg leuk verpakt.

Het verhaal speelt zich af in enkele periodes uit het leven van de Zuidnederlandse schilder Hans Memling (ca. 1430 – 11 augustus 1494). De schilder zelf treedt hier ook op als verteller. Er is een duidelijke tweedeling in het verhaal te zien. De eerste helft begint met het laatste leerjaar van Memling als gezel van de schilder Rogier van der Weijden (1399/1400-1464). Dit is de aanzet tot het grote eerste deel. Dit gaat over Memlings relatie tot het hof van hertog Karel de Stoute, in Memlings nieuwe woonplaats Brugge. Hier krijgt Memling belangrijke relaties en zelfs vriendschappen met historische personen als de bankier Tommaso Portinari en de drukker William Caxton. 

De kleinere tweede helft over Memlings zogenaamde verblijf aan het hof van de Engelse koning Richard III doet misschien wat geforceerd aan. Dit komt doordat Memling volgens historische gegevens nooit in Engeland heeft gewoond. Door de grotere vaart van dit gedeelte lijkt deze helft op een aanhangsel. Dit doet echter niets af aan het onderhoudende van het verhaal als geheel.

Geschiedenis vs.fictie 

De schrijver weet inventief om te gaan met de nooit bewezen relaties van Memling met bepaalde historische personages. In het geval van Maria van Bourgondië gebruikt de schrijver het gegeven van de vrouwelijke personages op Memlings schilderijen op een creatieve manier. Hij maakt een verhaalgegeven van het feit dat veel vrouwengezichten in Memlings schilderijen veel gelijkenis met elkaar vertonen. Dit model zou Maria voorstellen, met de bedoeling haar op een slinkse manier aan politiek bruikbare huwelijkskandidaten te presenteren. 

Dit is één van de kunstgrepen van de schrijver: in de laatmiddeleeuwse samenleving was een dergelijke relatie van een hooggeplaatst persoon met een ambachtsman ondenkbaar. De schrijver weet het echter geloofwaardig in te kleden aan ons lezers, aangezien weinig mensen contact hadden met de schilder tijdens het poseren van dergelijke hooggeplaatste personen.

Een ander voorbeeld van zo’n kunstgreep is de verklaring van een zogenaamd realistisch portret van koning Richard III dat na de dood van de koning nergens meer te vinden is. De schrijver geeft er simpelweg Hendrik Tudor, de opvolger van Richard III, de schuld van. Dit door hem zijn voorganger als een slecht mens in de herinnering te laten voortleven. Dat heeft hij volgens de schrijver onder meer bereikt door alle realistische portretten van Richard (door Memling) te laten vernietigen. De koning werd nadien alleen afgebeeld als een sadistische gebochelde. 

Bedrog

Leuk enerzijds en misleidend anderzijds zijn de passages waarin de schilder zich als een theoreticus tot ons, zijn publiek richt. Zo geeft hij in een bepaald hoofdstuk toe dat schilderen van de werkelijkheid in wezen een vorm van bedrog is, omdat iets met twee dimensies door de kunstgrepen van de schilder een suggestie geeft van de drie dimensies zoals we die om ons heen zien. 

Bedenk hierbij steeds dat in de meeste gevallen visies op de kunst zijn zoals we die sinds eind 19e eeuw kennen: ze zijn met beste wil van de wereld niet laatmiddeleeuws te noemen. Maar dat maakt het boek een leuke opstap om je verder in de kunstwereld van de late middeleeuwen te gaan verdiepen. 

Net als het gebruik van Maria van Bourgondië en Richard III van Engeland in het verhaal kan ik zeggen dat dit mede doet wat een historische roman maakt tot wat het behoort te zijn: een plezierig te lezen boek door een evenwichtige combinatie van historische gegevens en fictie, dat stimuleert tot verder lezen in historisch verantwoorde literatuur.

Besluit

Het boek is een goede samensmelting van het begrip ‘historische roman’: de geschiedenis wordt met handige kunstgrepen getoond zonder de geschiedenis zelf teveel schade aan te doen. Anderzijds zie je snel over het hoofd dat dit een historische roman is, met de nadruk op roman. De kunstgrepen van de schrijver in de kunstzinnige overdenkingen over het beroep van schilder in de late middeleeuwen zijn hier de oorzaak van. Behalve historische feiten bevat dit boek ook verzinsels van de schrijver. Maar die combinatie stoort niet, het is een prettig leesbaar boek voor verschillende soorten lezers. 

De meester van Brugge (2010), Terence Morgan, Uitgeverij Lannoo

Bron: Geschiedenis Beleven, 30 januari 2012, auteur: Arno Luyendijk.