Kathedralenbouwers

Geplaatst op maandag 21 september 2009 @ 00:56 , 4379 keer bekeken

Rogier Van der Weyden kreeg van zijn tijdgenoten de grootste lof en oefende een diepgaande invloed uit op de kunstenaars die na hem kwamen. Hij was de schilder van de emotie, zijn werken wisten het middeleeuwse publiek tot tranen te bewegen.

Rogier Van der Weyden, wiens werk de show steelt bij de opening van het Leuvense museum M, was op en top een man van de Bourgondische tijd. Het was in onze gewesten een goede tijd voor kunstenaars. De hertogen en hun hovelingen waren buitengewoon gesteld op uiterlijke pracht: het was een teken van hun macht en hun ambitie. Ook buiten het hof speelde kunst een belangrijke rol in het verfraaien van het leven. Voor ongeletterde mensen - en die vormden in de middeleeuwen de meerderheid - boden schilderijen een blik op het goddelijke. Het lijden van Christus en de verhalen uit het evangelie kwamen tot leven onder het penseel van de schilders.

Tegenover de overvloed van beelden die wij vandaag kennen, stond in de middeleeuwen een echte schaarste. Een schilderij boven een altaar of in een rechtszaal was een uniek stuk en maakte een diepe indruk. Dat gold zeker voor de werken van Rogier Van der Weyden. Hij maakte van het uitbeelden van passies en emoties zijn handelsmerk. Hij was de eerste die dat deed. Wij zouden zeggen dat hij 'een gat in de markt' had ontdekt.

Met wat goede wil zou je Rogier Van der Weyden een perfecte Belg kunnen noemen. Hij werd tussen 1398 en 1400 geboren in Doornik, als zoon van een messenmaker. Zijn naam was Rogier de la Pasture. Omstreeks 1435 vestigde hij zich in Brussel, waar hij stadsschilder werd en zijn naam vernederlandste tot Rogier Van der Weyden. Zijn meesterwerk schilderde hij voor het schuttersgilde van Leuven. De taalgrens, waar wij zoveel mee te stellen hebben, bestond voor hem niet.

De Kruisafneming

Uit het leven gegrepen

Veel dankte Rogier aan zijn opleiding bij de Doornikse schilder Robert Campin. In diens atelier leerde hij de werkelijkheid schilderen met een verbluffende natuurgetrouwheid. Zijn onderwerpen waren meestal religieus, maar de precisie waarmee hij stoffen en materialen weergaf, en vooral de houdingen en expressies van zijn figuren, waren recht uit het leven gegrepen. Onder invloed van het Bourgondische hof voegde Rogier aan de stijl van Campin een toets van verfijning toe die superieur was.

Dat Rogier in al zijn werken zo sterk de klemtoon legt op passie en emotie, was geen vrije artistieke keuze. Het was zijn manier om in te spelen op nieuwe religieuze tendenzen zoals de 'moderne devotie'. Gelovigen gingen op zoek naar een individuele relatie met God. De kunst, die voordien vooral de grote afstand tussen het menselijke en het hogere in de verf had gezet, moest daarbij helpen. Taferelen uit het evangelie en uit het leven van heiligen en martelaren werden in de vijftiende eeuw veel toegankelijker en herkenbaarder voorgesteld dan voorheen. Rogier leverde op dat gebied baanbrekend werk.

Een goed voorbeeld is zijn Kruisafneming, het meest invloedrijke schilderij uit de late middeleeuwen. Nooit eerder was de droefheid van het passieverhaal zo intens opgeroepen als in dit altaarstuk van Van der Weyden. Het dode, gehavende lichaam van Christus, de tranen van Maria, de ontreddering van de leerlingen - zo levensecht als hier had men het allemaal nog niet gezien. De voorstelling wekte medelijden op, ze gaf de gelovigen de kans zich met het heilige te identificeren.

Ook wij staan nog vol bewondering voor de schoonheid en de uitdrukkingskracht van dit tafereel, maar bij de middeleeuwers ging het om méér: voor hen was de Kruisafneming balsem voor de ziel. Ontroerende voorstellingen van het hogere boden de gelovigen houvast op de moeilijke weg naar de verlossing.

Rogier schuwde geen theatrale effecten om zijn doel te bereiken. De gekruisigde Christus die het machtige drieluik De zeven sacramenten domineert, gaat in dat opzicht erg ver. Alles wat medelijden kan opwekken met dit slachtoffer van menselijke wreedheid - het uitgemergelde lichaam, de bloedende wonden aan handen en voeten, de stekelige doornenkroon, de vervaarlijke spijkers - wordt zwaar geaccentueerd. Geen wonder dat het middeleeuwse publiek de tranen voelde opwellen. Toch overheerst er altijd een zekere waardigheid in de schilderijen van Van der Weyden. De emoties zijn sterk, maar ingehouden. Extravagantie of barokke overdaad waren hem vreemd.

Middenpaneel van De zeven sacramenten

Raffinement

De restaurateurs die zich de voorbije jaren, ter voorbereiding van de Leuvense tentoonstelling, over de schilderijen van Van der Weyden hebben gebogen, zijn in de wolken over zijn vakmanschap en raffinement. Hij toverde met verf. De emotionaliteit van zijn schilderijen heeft niet alleen te maken met de situaties die hij uitbeeldt, maar wordt ondersteund door een vernuftig spel van lijnen, vormen en kleuren. Hij was een schilder pur sang, een man die het toen nog jonge en avontuurlijke medium van de olieverf met bravoure hanteerde.

Rogier was ook een vernieuwer. Voor heel wat thema's die in de schilderkunst van zijn tijd dominant waren, zoals de Kruisiging of Maria en kind, vond hij nieuwe formules die tot diep in de zestiende eeuw op grote schaal werden nagevolgd. Zijn faam reikte tot Spanje en Italië. Toen de Duitse kunstenaar Albrecht Dürer in Brussel verbleef, ging hij zoals de meeste bezoekers van de stad de Gerechtigheidstaferelen van Rogier in het stadhuis bewonderen. Helaas zijn die in 1695 tijdens het Franse bombardement op Brussel verloren gegaan.

Het staat vast dat Van der Weyden met een uitgebreid atelier werkte, dat in twee aanpalende huizen was ondergebracht. De handen van sommige medewerkers zijn duidelijk te onderscheiden en er is ook een opvallend kwalitatief verschil tussen de stukken die de meester zelf schilderde en het werk van zijn assistenten. De talrijke opdrachten legden hem geen windeieren. Rogier was een welgestelde burger en stond, zoals Bruegel na hem, aan het hoofd van een kleine dynastie: zijn zoon Pieter en zijn kleinzoon Goswyn waren in hun tijd gerespecteerde kunstenaars, die in de stijl van hun beroemde voorganger bleven schilderen.

Ondanks de roem die Van der Weyden in de vijftiende en de zestiende eeuw genoot, verdween hij mettertijd naar de achtergrond. In grote musea zoals het Prado of het Louvre hangen zijn werken op een ereplaats, maar in ons land is het publiek ongetwijfeld meer vertrouwd met Van Eyck of Memling. De tentoonstelling in Leuven, waar een tachtigtal werken van Rogier en zijn omgeving te zien zijn, is een uitzonderlijke kans om deze reus van de schilderkunst te herontdekken. Rogier vertolkt gevoelens van tederheid, verdriet en liefde op een manier die nog steeds tot het hart spreekt. Daardoor staat hij van alle Vlaamse primitieven wellicht het dichtst bij ons.

Rogier van der Weyden
1400 | 1464
De Passie van de Meester

M | Leuven
20-09-2009 tot 06-12-2009

www.rogiervanderweyden.be
www.mleuven.be

Bron: De Standaard; www.destandaard.be