Geplaatst op zaterdag 12 januari 2002 @ 19:48 , 907 keer bekeken
Het benedictijnenklooster van Santo Domingo de Silos in het noorden van Spanje is niet alleen beroemd voor zijn romaanse kapitelen, zijn verluchte handschriften en de gregoriaanse gezangen van zijn monniken, er werd ook schitterend email gemaakt.
Het verhaal begint ongeveer duizend jaar geleden. Want in de buurt van het magische jaar 1000, toen veel christenen het einde der tijden verwachtten, werd Domingo Manso geboren in de streek van La Rioja. De jongen zou monnik worden en verrichtte talrijke wonderen in het klooster van Sint-Sebastiaan in Silos, dat hij als abt tot grote bloei bracht. Er werd onder meer verteld dat door zijn tussenkomst christenslaven uit Moorse kerkers waren bevrijd en ook voor het uitdrijven van duivels kon je op hem rekenen. Na zijn dood in 1073 werd hij als een heilige vereerd en werd het klooster naar hem genoemd.
In de twee volgende eeuwen breidde Santo Domingo de Silos flink uit. Er kwam een scriptorium dat prachtige handschriften met miniaturen vervaardigde, en er waren meesterlijke beeldhouwers aan het werk die van de kapitelen van het kloosterpand een lust voor het oog maakten. Hoewel het klooster een eindje verwijderd lag van de route naar Santiago de Compostela, kwamen er heel wat pelgrims op af om de voorspraak van de heilige af te smeken. De monniken deden er ook alles aan om de verering van Santo Domingo de Silos te bevorderen. De luister van het met email versierde altaar uit zijn grafkapel spreekt daarover boekdelen.
Dit ,,antependium'' is de blikvanger van de tentoonstelling "Middeleeuws email van Limoges tot Silos" die op 16 januari haar deuren opent te Brussel in het kader van het Spaanse voorzitterschap van de Europese Unie. De tentoonstelling getuigt van een artistiek Europa dat veel ouder is dan het economische, want behalve de uitgelezen stukken uit Frankrijk en Spanje kun je er ook emailkunst uit het Maasland en Italië bewonderen.
Dat er in de buurt van het klooster van Silos een Spaans atelier gespecialiseerd was in emailversiering, werd pas in de loop van de twintigste eeuw ontdekt en stuitte aanvankelijk op grote scepsis bij de gespecialiseerde kunsthistorici. Vooral Franse geleerden verzetten zich jarenlang tegen het idee dat er een belangrijke emailproductie was tot stand gekomen buiten de beroemde ateliers van het middeleeuwse Limoges.
De tentoonstelling confronteert de mooiste stukken die aan het atelier van Silos worden toegeschreven met het beter bekende email van Limoges met de bedoeling de eigenheid van het email van Silos in de verf te zetten.
De stukken kwamen tot stand in roerige tijden, getekend door de strijd van de Spaanse christelijke vorsten tegen de islamheerschappij in hun gebieden. Maar het was ook de bloeiperiode van de romaanse kunst, die in Spanje een spoor van wondermooie kerken, beeldhouwwerken, muurschilderingen en verluchte handschriften heeft nagelaten.
Dat de Spaanse kunstenaars het werk van hun Franse collega's gekend hebben, is duidelijk te merken. Hoe de beïnvloeding in zijn werk ging, kunnen we slechts gissen. Vast staat dat er duidelijke overeenkomsten zijn aan te wijzen tussen de decoratie van de kapitelen van Silos en die van het email: in beide herken je dezelfde voorliefde voor fabeldieren en dezelfde zwierig slingerende lijnen.
Een cruciaal stuk op de tentoonstelling is een ivoren koffertje uit de elfde eeuw waaraan honderd jaar later plaquettes in email zijn toegevoegd. ,,Dit is oorspronkelijk islamitisch werk'', zegt professor Yarza. ,,Er werden allerlei kleinoden in opgeborgen. Het stuk werd door de christenen buitgemaakt en kreeg een nieuwe bestemming als reliekschrijn. Toen zijn die plaquettes in email erop gezet. Zij vormen de duidelijkste aanwijzing dat er een zelfstandig atelier in Silos gewerkt heeft, eenvoudigweg omdat het ondenkbaar is dat zo'n ivoren koffertje met Moorse versieringen uit Limoges zou komen.''
Even delicaat van kleur, maar veel monumentaler van opzet is het altaarstuk uit de grafkapel van Santo Domingo de Silos. Het meer dan twee meter lange en bijna een meter hoge stuk wordt bewaard in het Museum van Burgos en is de kostbaarste bruikleen die in Brussel te zien is.
Op het altaar staan dertien figuren: de verrezen Christus geflankeerd door de twaalf apostelen. Ze zijn afgebeeld tussen ranke zuilen met kapitelen. De elegant gedrapeerde gewaden van de personages zijn uitgewerkt in email met overwegend blauwe en groene tinten die harmonisch samengaan met de vergulde achtergrond. Het is een visioen van hemelse schoonheid dat ontelbare pelgrims bij het graf van Santo Domingo de Silos diep moet hebben geraakt.
Helaas werkte het atelier van Silos niet veel langer dan dertig jaar. ,,Limoges concurreerde alle andere centra gewoon van de markt'', zegt professor Yarza. ,,Er werd in Limoges op een bijna industriële schaal gewerkt. Dat kwam de kwaliteit niet ten goede, maar zo konden de stukken wel tegen veel lagere prijzen worden verkocht. Daar waren de Spaanse ambachtslui niet tegen opgewassen.''
INFO:
BBL-Cultuurcentrum, Koningsplein 6, Brussel, van 16 januari tot 28 februari, alle dagen van 10 tot 18 uur, woensdag tot 21 uur. Tel. 02-547.22.92
Bron: De Standaard - 07/01/2002 - Jan Van Hove
