Kathedralenbouwers

Geplaatst op maandag 18 augustus 2003 @ 22:12 , 1003 keer bekeken

Koninklijke Bibliotheek Brussel toont beschilderde boekbanden uit Siena.

Zelden zal een boekhouding zo kunstig versierd geweest zijn als de stadsrekeningen van Siena op het einde van de Middeleeuwen. De beste schilders werkten mee om de registers te verfraaien met tafereeltjes die een aanstekelijk beeld geven van het leven en het bestuur van de stad. Een selectie van hun werk is te zien in de Nassaukapel van de Koninklijke Bibliotheek te Brussel.


Het is een schat van een zomertentoonstelling die de Koninklijke Bibliotheek in huis heeft. Nooit eerder waren de "Biccherne", de beschilderde boekbanden van de stadsregisters van Siena, op een tentoonstelling in Europa te zien buiten de stad zelf. De aanleiding is het Italiaanse voorzitterschap van de Europese Unie. De gotische Nassaukapel biedt een gedroomd decor.


De boekhouding van een belangrijke stad als Siena was een omslachtige zaak. De bestuurders deden er alles aan om de burgers te tonen dat er correct met hun belastinggeld werd omgesprongen. Zij gaven rekenschap van elke cent die werd uitgegeven. Door hun beeltenis op de omslagen van de stadsregisters te laten schilderen, namen de thesauriers op ondubbelzinnige wijze de verantwoordelijkheid op voor de boekhouding die hun was toevertrouwd.


De stadsstaat Siena had heel wat kosten. De salarissen van de ambtenaren moesten worden uitbetaald; kloosters, kerken en ziekenhuizen kregen subsidies; openbare werken, vooral voor de waterbevoorrading, kostten handenvol geld. De stad liet bovendien ambitieuze gebouwen optrekken en in tijden van oorlog moest het leger worden bewapend. Grote sommen gingen naar het aantrekken van huurlingen, die zich aan de hoogstbiedende verkochten.


Het geld kwam hoofdzakelijk van de belastingen, maar ook uit de inning van boetes voor allerlei overtredingen en uit de opbrengst van de stadseigendommen. Zo waren de zilvermijnen op het grondgebied van Siena een belangrijke bron van inkomsten.


De verantwoordelijkheid voor de stedelijke boekhouding lag bij de thesaurier of camerlengo. Vaak was dit een monnik van de abdij van San Galgano, omdat men ervan uitging dat monniken geen financiële belangen hadden en bij problemen konden terugvallen op de inkomsten van hun abdij. Vier inspecteurs, gekozen uit de belangrijkste families van Siena, keken nauwlettend op alle verrichtingen van de camerlengo toe.


De organisatie van de financiën in steden als Siena verschilde grondig van de gebruiken in gebieden die door een vorst geregeerd werden. De stadsstaten beseften zij met het geld van de belastingbetaler werkten. Zij gingen ervan uit dat de burgers recht hadden op een goed en eerlijk bestuur. Dat was een hele omwenteling.


De boekhouding werd bijgehouden in registers, waarrond een houten boekband zat. Om de boeken uit elkaar te houden, werden ze voorzien van een eenvoudig teken zoals een kruis, een bloem of een letter uit het alfabet. In 1257 werd voor het eerst een schilderijtje aangebracht op de boekband van de rekeningen van dat jaar. Meteen was een nieuw genre geboren.


De eerste beschilderde boekbanden of biccherne van Siena tonen het portret van de thesaurier en de wapenschilden van de inspecteurs die in de beschouwde periode op de stadsrekeningen toekeken. Mettertijd evolueerde het portret naar een tafereeltje waarin we de thesaurier aan het werk zien: munten tellend aan een tafel, bij het uitbetalen van de ambtenaren van de stad, of bij het inschrijven van de rekeningen in het stadsregister. Er zijn echte pareltjes bij van de Siënese schilderschool.


In de loop van de vijftiende eeuw werden de biccherne groter en complexer. Er verschenen uitgewerkte religieuze voorstellingen op, zoals die van de Moeder Gods die vanuit de hemel Siena beschermt bij een aardbeving -- op het schilderij zie je de verlaten stad en het tentenkamp dat de burgers buiten de omwalling hadden opgetrokken. Opvallend is het typische zwart-witte patroon van de dom van Siena dat op verscheidene biccherne voorkomt.


De schilderijtjes geven een pittig beeld van hun tijd. Het beleg van een stad, een tornooi, een huwelijk in een voorname familie, de kroning van een paus: het kwam vroeg of laat allemaal op een boekband van de stadsrekeningen terecht. De afbeelding van een markante gebeurtenis gaf de periode aan waarop de rekeningen sloegen.


De schilderingen op de stadsrekeningen vielen samen met het hoogtij van de Siënese school. Belangrijke meesters als Ambrogio Lorenzetti werden ervoor aangesproken. Het genre verwaterde in de zestiende eeuw, maar in zijn bloeiperiode getuigde het van een gelukkige ontmoeting tussen de schilderkunst en het geldwezen, samen op weg naar een nieuwe tijd.


Koninklijke Bibliotheek,
Kunstberg, Brussel,
tot 14 september, van 12 tot 16.50 uur, gesloten op zondag en van 25 tot 30 augustus.
Tel. 02-519.55.51.
Website Koninklijke Bibliotheek



Bron: Jan Van Hove, De Standaard, 18/08/2003

---