Kathedralenbouwers

Geplaatst op vrijdag 25 maart 2005 @ 18:02 , 2509 keer bekeken

In deze historische Boekenweek is het onmogelijk om niet in de ban te raken van de Nederlandse geschiedenis. En het feest van de historische sensatie gaat nog even door! Zijne Koninklijke Hoogheid de Prins van Oranje opent 30 maart a.s. de tentoonstelling De Verdieping van Nederland, een gezamenlijke permanente expositie van de Koninklijke Bibliotheek en het Nationaal Archief over 1000 jaar Nederlandse geschiedenis, taal en cultuur. Het 'best bewaarde geheim' uit beide collecties wordt dan eindelijk geopenbaard. De Verdieping van Nederland is een cultureel hoogtepunt dat niemand mag missen.


De Verdieping van Nederland

Veel Nederlanders weten dat New York ooit van Nederland was, dat Vondel tot de grootste dichters van de 17e eeuw behoorde en dat Willem van Oranje is vermoord. Weinig Nederlanders weten echter dat van die hoogtepunten uit de Nederlandse geschiedenis tastbare bewijzen zijn bewaard. De Koninklijke Bibliotheek en het Nationaal Archief hebben deze topstukken bijeengebracht in De Verdieping van Nederland. Alles wat er te zien is, is authentiek. Omdat de inhoud regelmatig wisselt, blijft het steeds een verrassing wat u op De Verdieping van Nederland aantreft. 

Hoe De Verdieping van Nederland er precies uit zal zien en welke roemruchte geschreven en gedrukte documenten er tentoongesteld worden, kan iedereen vanaf 31 maart met eigen ogen bekijken. Dan gaan de deuren van de gratis (!) topstukkenexpositie open voor het publiek. Naast vele andere topstukken zijn de Beatrijs en de Vrede van Munster te zien, beide unieke documenten in de vaderlandse geschiedenis.

Beatrijs

 De legende van de non Beatrijs geldt als één van de meesterwerken van de Middelnederlandse letterkunde. Het verhaal zit verscholen in een verzamelbundel met nog enkele andere stichtelijk-didactische teksten, waaronder De Dietsche Doctrinael en Jacob van Maerlants Heimelicheit der Heimelicheden. Wat het handschrift met name zo bijzonder maakt, is dat uit de Middeleeuwen maar één versie van de Beatrijs-legende is overgeleverd, en die maakt deel uit van dit stuk. De kostbare uitvoering van het handschrift, de goede kwaliteit van het perkament, het fraaie schrift en de verluchting - vrij ongewoon voor Middelnederlandse handschriften - doen vermoeden dat het bestemd was voor een vooraanstaande leek of als intredegeschenk voor een aanstaande non.

De legende van de non Beatrijs, die kosteres van haar klooster is, verhaalt hoe deze, overmand door 'minne', zich uit het klooster laat ontvoeren door een jongeling, die zij nog uit haar jeugd kent. Ze beleven samen zeven gelukkige jaren, krijgen twee kinderen, maar als het geld op raakt, laat de jongeman haar in de steek. Beatrijs moet nu als 'ghemeen wijf', nl. prostiuée, in haar onderhoud en dat van haar kinderen voorzien. Zeven jaar lang houdt ze dit leven vol, dagelijks biddend tot Maria en de Mariagetijden opzeggend. Dan wordt ze ten slotte door berouw zodanig overmand dat ze al bedelend met haar kinderen terugkeert naar de streek van haar vroegere klooster. Daar hoort ze dat de kosteres nog steeds in het klooster is en in drie achtereenvolgende visioenen wordt ze aangespoord haar vroegere taak weer te hervatten: ze was niet gemist, want Maria zelf had al die jaren haar plaats ingenomen.

De Beatrijslegende is waarschijnlijk aan het begin van de dertiende eeuw ontstaan en in talloze Westeuropese talen overgeleverd. Juist echter een vergelijking met de andere lezingen van het verhaal toont het meesterschap van de Middelnederlandse versie en de genialiteit van haar schepper. De literaire waarde is gelegen in de harmonische opbouw, de uitgelezen woordkeus, de levendige dialoog en de indringende natuurbeschrijvingen. Bovendien onderscheidt het zich door de menselijkheid van de schildering en het grote psychologische inzicht van de dichter. De Middelnederlandse versie is waarschijnlijk aan het eind van de dertiende eeuw ontstaan.

Het handschrift in de Koninklijke Bibliotheek is een later afschrift uit circa 1374. Het is aan het begin van de 19e eeuw in de KB terechtgekomen als onderdeel van de omvangrijke en zeer belangrijke collectie boeken en handschriften van de jurist Jacob Visser (1724-1804).

Als Beatrijs het klooster verlaat, laat ze haar kloostergewaad achter bij het altaar van Maria. In haar hemd betreedt ze de tuin waar haar lief al wacht (vs. 255-285).

Inden vergier quam si met vare.
Die jongelinc wert haers gheware.
Hi seide: 'Lief, en verveert u niet:
Hets u vrient dat ghi hier siet.'
Doen si beide te samen quamen,
Si begonste hare te scamen
Om dat si in enen pels stoet
Bloets hoeft ende barvoet.
Doen seidi: 'Wel scone lichame,
U soe waren bat bequame
Scone ghewaden ende goede cleder.
Hebter mi om niet te leder,
Ic salse u gheven sciere.'
Doe ghinghen si onder den eglentiere
Ende alles dies si behoeft,
Des gaf hi hare ghenoech.
Hi gaf haer cleder twee paer.
Blau waest dat si ane dede daer
Wel ghescepen int ghevoech.
Vriendelike hi op haer loech.
Hi seide: 'Lief, dit hemelblau
Staet u bat dan dede dat grau.'
Twee cousen toech si ane
Ende twee scoen cordewane,
Die hare vele bat stonden
Dan scoen die waren ghebonden.
Hoet cleder van witter ziden
Gaf hi hare te dien tiden,
Die si op haer hoeft hinc.
Doen cussese die jongelinc
Vriendelike aen haren mont.

Vol van vrees kwam ze onder de bomen
en de jongeling zag haar komen
en hij zei: 'Lieveling, schrik maar niet,
het is je vriend, die je hier ziet.'
Toen die twee daar samenkwamen,
toen begon ze zich te schamen,
want ze stond in haar ondergoed,
met niets op 't hoofd of aan de voet.
Hij zei: 'Meisje van mijn verlangen,
ik zal je lichaam gaan omhangen
met mooie sjaals en mooie kleren,
je hoeft je niet lang meer te generen,
want alles ligt al voor je klaar.'
Toen gingen ze onder de rozelaar
en daar waren kleren genoeg,
veel meer dan waar ze ooit om vroeg.
Van alles gaf hij haar een paar;
de blauwe kleren nam ze daar,
fijn van snit en goed van pas.
En zo vriendelijk als hij was.
Hij lachte: 'Lief, dit hemelsblauw
staat beter dan dat kloostergrauw.'
Twee kousen trok ze aan,
twee Cordoba-schoenen, welgedaan,
die haar zoveel beter stonden
dan die sandalen, met linten gebonden.
Hij wilde haar ook verblijden
met sluiers van witte zijde,
die ze over haar hoofd heenhing.
Nu kuste haar de jongeling
vriendelijk op haar mond.

(Vertaling: Willem Wilmink)

Beatrijs schaamt zich als ze in haar hemd de tuin inkomt. Niet omdat ze preuts is, maar omdat ze de kleding draagt van iemand die boete doet. Opstandige edelen die gestraft werden, moesten op blote voeten en gekleed in een hemd om genade smeken bij hun heer. Beatrijs weet dit als adellijke vrouw. Haar lief geeft haar daarom meteen de kans zich in mooie kleren te steken, precies zoals het een adellijke dame past. Het stond haar veel beter dan het kloostergewaad, zo zegt de verteller. Aan dit voorbeeld zien we dat het vrome verhaal over Beatrijs helemaal is aangepast aan de wereld van edelen. Ook de manier waarop ze zich in leven houdt als haar man haar heeft verlaten, heeft hiermee te maken. Beatrijs heeft geen beroep geleerd; ze kan aan de kost komen door te gaan bedelen. Maar bedelarij is de grootst denkbare schande omdat het in alle openheid gebeurt. Dan kun je nog beter in het geheim je lichaam verkopen. Dat is ook een schande, maar niet zichtbaar voor de hele wereld en dus minder erg.

Het Nederlandse gedicht over Beatrijs is een bewerking van een ouder verhaal. De dichter heeft een kort exempel uitgewerkt tot een aangrijpend verhaal dat heel herkenbaar was voor zijn adellijke publiek. Die edelen begrepen heel goed waarom Beatrijs zich schaamde toen ze in haar hemd stond en waarom ze liever hoer werd dan ging bedelen. En omdat ze Beatrijs herkenden als iemand uit hun eigen wereld, maakte de boodschap zoveel te meer indruk: wanneer je ondanks alles blijft vertrouwen op Maria, dan blijft Maria trouw aan jou.

Info:

De verdieping van Nederland
Beatrijs - tekst
beatrijs linkspagina


Bezoekadres
De Verdieping van Nederland bevindt zicht op de eerste verdieping van het speciaal hiervoor ontwikkelde verbindingsgebied tussen de Koninklijke Bibliotheek en het Nationaal Archief.
Prins Willem Alexanderhof, Den Haag
Telefonische informatie
070-3140911 / 070-3315400
Toegang gratis

Openingstijden
Maandag t/m zaterdag: 9.00 - 17.00 uur
Dinsdag tevens van 17.00 - 20.00 uur
Zondag: 12.00 - 17.00 uur

---