Kathedralenbouwers

Geplaatst op zondag 19 januari 2014 @ 20:08 , 920 keer bekeken

Enige tijd geleden twitterde de Leidse mediëvist Erik Kwakkel (@Erik_Kwakkel) wat afbeeldingen van middeleeuws wapentuig. De bron hiervan was een 15de-eeuws handschrift uit de stadsbibliotheek van Besançon, "de Bellifortis" van de Duitse auteur Konrad Keyser.

De plaatjes van tal van belegeringswerktuigen stonden keurig gedigitaliseerd op een rij, maar, helaas, een beschrijving ontbrak. Nu is het best lastig om al die, soms fantasievol weergegeven, machines op naam te brengen, maar voor sommige is dat best te doen, zeker wanneer we er Nederlandse verhalende bronnen uit de veertiende en vijftiende eeuw bijpakken. 

Het apparaat dat hiernaast staat afgebeeld wordt in middelnederlandse bronnen een "evenhoghe" genoemd. Deze prachtige term drukt precies uit wat het is: een bouwwerk om even hoog te komen met de muren van een burcht of stad, zodat men makkelijker projectielen naar binnen kon schieten. Wij zouden zeggen: een belegeringstoren. 

De evenhoghe was een tot in de vijftiende eeuw veel gebruikt werktuig. Voordat de muren werden ‘ge-enterd’ schoten boogschutters vanuit de hoogte hun pijlen af op de belegerden.

Die boogschutters, althans die op het Europese vasteland, maakten voornamelijk gebruik van diverse soorten kruisbogen, ook armborsten of arbalesten genoemd. Ook daar geeft de Bellifortis een paar mooie voorbeelden van. 

Na wat verder zoeken vond ik een nog veel mooiere editie, uit ongeveer het midden van de vijftiende eeuw, in de Universiteitsbibliotheek van Frankfurt.

De afbeeldingen zijn inhoudelijk praktisch gelijk aan die uit Besançon, ze zijn alleen mooier vormgegeven en fijnzinniger ingekleurd. Ze ogen ook levendiger. Neem nou de bovenstaande paardenlift (folio 117v). Behalve een slimme en goed uitgedachte manier om paarden ordelijk en in groepen over een rivier heen te krijgen ziet het er ook bijzonder elegant uit. De knechten aan weerszijden hebben er duidelijk plezier in.

Een nog vernuftiger machine biedt folio 142r. Weer een soort lift, maar nu een verticale die voor personen is bedoeld en zo te zien moet die ook nog eens op windkracht kunnen draaien, als we die schoepenraderen tenminste als zodanig interpreteren. Geschreven beschrijvingen ontbreken helaas in dit manuscript, dus we moeten er naar raden. Let vooral ook op het perspectief van het laadbakje tussen de staanders, het touw en de windas. Duidelijk een hele vroege Escher, uit 1450.

Ten slotte nog volgende intrigerende afbeelding van een mechanisch door handkracht voortgedreven schip. Het idee is duidelijk: twee schoepenraderen aan weerszijden worden aangedreven met een slinger, via een tandwielstelsel dat erg aan dat van een molen doet denken. Het is waarschijnlijker dat Kyeser dit idee ter ore was gekomen dan dat hij het daadwerkelijk gezien heeft.

Perspectivisch gezien klopt de constructie van geen kant en draait die slinger nu binnen of buiten de boot?

Bron: Ad van der Zee; Historiek.net en advanderzee.com