Kathedralenbouwers

Geplaatst op zondag 15 december 2002 @ 18:08 , 1758 keer bekeken

Richtte in de vroege kerk de Inquisitie zich in de eerste plaats op individuen, in de Middeleeuwen richtte zij zich ook op bevolkingsgroepen als geheel. Laten we hier slechts de Katharen noemen. Zij werden door de kerk, o.a. vanwege hun verwerping van de sacramenten als een gevaar beschouwd, maar de staat achtte hen zo mogelijk nog gevaarlijker. Zij verwierpen het huwelijk, zij waren tegen de eedaflegging, tegen het recht van de staat om doodvonnissen ten uitvoer te leggen en oorlog te voeren. De Franse koning Robert II liet in 1019 te Orléans 13 personen, zowel geestelijken als leken verbranden. Het is het eerste voorbeeld in Europa van een executie door de vuurdood. Het volk stond hierbij doorgaans aan de kant van de staat. Sommige kerkelijke leiders hadden er echter wel moeite mee. Men drong aan op matiging. De straf van excommunicatie achtten zij gepast, maar wereldlijke terechtstellingen niet. Zij waren van mening dat naar het woord van Christus het onkruid moest blijven staan tot de dag van de oogst. En in 1145 adviseerde Bernard van Clairvaux nog dat men ketters met argumenten moest overtuigen en niet met geweld. Toen in de tweede helft van de 12e eeuw er weer een nieuwe golf van Katharen de kop opstak, liet de kerk ditmaal alle remmen los. Zij stelde zich toen op het standpunt dat het uitroeien van ketters door de wereldlijke overheid niet alleen toegestaan, maar zelfs geboden was. Een ontwrichting van de kerkelijke orde, zou immers ook een ontwrichting van de maatschappelijke orde met zich brengen. Na het huwelijk tussen Kerk en Staat in 380 heeft de Inquisitie twee aspecten gekregen. Enerzijds is zij een kerkelijke rechtbank en anderzijds is zij een soort van staatsveiligheidsdienst. Zelfs in een goed huwelijk zijn er echter wel eens spanningen, waar nog bij komt dat de partners niet in gemeenschap van goederen waren getrouwd. In 1184 decreteert paus Lucius III de instelling van een bisschoppelijke Inquisitie. De bisschoppen moeten een of tweemaal per jaar de parochies van hun diocees, waar ketterij is gesignaleerd visiteren en degenen die aangegeven zijn door hen beëdigde mannen voor hun eigen rechtbank dagen en vonnissen. Blijkbaar wilde de paus ook nog zelf iets in de hand houden, ook al had hij in 1182 met keizer Frederik I Barbarossa een vergaande samenwerkingsovereenkomst gesloten. Globaal gesproken zijn er in de Middeleeuwen en zeker daarna regelmatig spanningen geweest tussen de huwelijkspartners. Beide hadden niet altijd dezelfde belangen. Zo gebeurde het regelmatig, dat wanneer de genoemde bisschoppelijke Inquisitie schuldigen aanwees, om door de wereldlijke overheid te laten ombrengen, de laatste dat weigerde omdat zij deze ketters niet als staatsgevaarlijk bestempelde en/of onontbeerlijk achtte om de economie aan de gang te houden. In Spanje werden de bisschoppelijke inquisiteurs vaak regelrecht uitgelachen, omdat men wist dat men door de regionale overheden (landadel) afdoende beschermd zou worden. De adel had geen behoefte om zich van zijn pachters of dagloners te ontdoen. In 1231 doorbreekt paus Gregorius IX de competentie van deze bisschoppelijke Inquisitie door het instellen van een pauselijke Inquisitie, die in naam naast de bisschoppelijke, maar al spoedig geheel zelfstandig optrad. Zo geeft de paus aan Koenraad van Marburg speciale volmachten om als kettervervolger in Duitsland op te treden. Deze liet echter zoveel brandstapels roken, dat hij in 1233 door edellieden om het leven werd gebracht. Ondanks het huwelijk tussen Kerk en Staat zit de Inquisitie soms in de mangel bij uiteenlopende belangen van partijen. Ook had zij soms te maken met spanningen tussen de hoogste wereldlijke overheid (keizer of koning) en diens adellijke heren, die ook een behoorlijke mate van zelfbestuur kenden. Dit geldt evenzeer wanneer er zich spanningen voordeden tussen de paus en bisschoppen, die vaak ook landheren waren. In ieder geval is de Inquisitie niet alleen maar een kerkelijke rechtbank, maar evenzeer een onderdeel van de staatsveiligheid. Dit laatste aspect is zeker tot voor kort wat onderbelicht gebleven.