Kathedralenbouwers

Geplaatst op zondag 30 juli 2006 @ 01:55 , 730 keer bekeken

Jacopone werd geboren in Todi, in 1230, en stierf in 1306. Wij herdenken dus dit jaar dat hij 700 jaar geleden overleed. Jacopone behoort niet alleen tot de grootmeesters van de middeleeuwse Italiaanse lyriek maar ook tot het middeleeuwse gilde der grote mystici. Eeuwenlang werd hij ook gehouden voor de dichter van het STABAT MATER, in feite het prachtigste gedicht dat in de Middeleeuwen in het Latijn geschreven werd. Dat hij de dichter was is nu omstreden. Hier volgen het eerste en vijfde couplet.

Stabat Mater Dolorosa
Iuxta Crucem Lacrimosa
Dum pendebat Filius

Quis est homo qui non fleret
Matrem Christi si videret
In tanto supplicio

De Bedroefde Moeder
Stond in Tranen bij het Kruis
Waar haar Zoon aan hing

Wie is de Mens die niet zou wenen
Bij het zien van Christus' Moeder
In een dergelijke smeking

Todi was in de Middeleeuwen een kleine, bloeiende stad in Umbrië en Jacopone was er een welgestelde notaris. Samen met zijn echtgenote bezocht hij een toernooi en toen stortte de tribune in waarop hij zat met zijn vrouw. Hijzelf overleefde de ramp maar zij kwam daarbij om het leven. Het verhaal gaat dat hij daarna ontdekte hoe zij onder haar bovenkleed een boetekleed droeg. Het verhaal klinkt een beetje apocrief, want je vraagt je af of hij dat dan niet eerder had geweten.

Niet alleen haar dood maar ook dat boetekleed bracht hem volledig van zijn stuk en tot inkeer en hij ging enkele jaren rondzwerven. Na tien jaar echter meldde hij zich in een Franciscanenklooster en wel van die richting der Franciscanen die zich beijverde om het oorspronkelijke leven van Franciscus van Assisi serieus na te leven. Wat zijn levensinstelling betreft, behoort Jacopone inderdaad dus echt tot die spirituele Franciscanen, die 'Moeder Armoede' hadden getrouwd. Daarvoor en daarna heeft hij nog veel gezworven en werd een soort volksdichter. Net als de Spirituelen zwierf hij rond en verspreidde zijn gedachten in kerken in Italië. Dergelijke zwervende mystieke dichters vond je in die tijd ook in het Rijnland, in Vlaanderen en in het toen nog islamitische deel van Spanje, de zogenaamde Soefis. Zij zagen die Moeder Armoede als hun geliefde, en sloten met Haar een mystiek huwelijk. Jacopone heeft waarschijnlijk weet gehad van die richtingen.

Hij werd liefdevol ook een 'Dwaas Gods' genoemd, een betiteling die op de H. Schrift teruggaat, waar Paulus zegt dat wij 'dwaas zijn omwille van Christus' (1 Kor. 4:10). Nu eens wordt hij een Guillare di Dio genoemd (een dwaas Gods) en dan weer een bizzacone, een publieke boetedoener. In 1297 tekende hij het zogenaamde Longhezza Manifesto, een felle kritiek op de politiek in de pauselijke staat en dat ageerde tegen een boosaardige paus, Bonifacius VII, die eerst zijn pauselijke voorganger tot aftreden had gedwongen en daarna zelf de troon van Petrus bezette. Bonifacius liet alle ondertekenaars voor levenslang in de gevangenis werpen en Jacopone zat daar tot de dood van de paus. Na zijn vrijlating leefde hij nog drie jaar.

Zijn poëzie, de LAUDEN, 'Lofzangen', geschreven in de volkstaal, hebben een grote invloed gehad op de ontwikkeling van de Italiaanse literatuur. Hij omarmde het thema van de liefde alom zoals je dat bij Franciscus vindt. Wat zijn mystiek betreft rekent men hem wel tot de zogenaamde Doloristen, zij die menen dat alleen de mens die het waarachtig lijden kent, ook Christus leert kennen. Men kan dit ook beluisteren bij Franciscus van Assisi en bij San Juan de la Cruz. Zoals Pascal ook zei: het lijden van Christus gaat door tot de huidige dag. Het zogenaamde Dolorisme heeft navolgers gevonden tot in de 18de eeuw.

Ik onderwijs de liefde en dit is mijn kunst
Ik ben het levensboek verzegeld met zeven zegels
Als je mij opendoet vind je vijf zegels
Rood gekleurd met bloed waarin je kunt studeren

De ziel wordt getransformeerd alsof zij Christus zelf was
Verenigd met God wordt zij goddelijk
Er is geen afval meer waar de zonde wordt gevonden
Al het oude is weggenomen gereinigd van elke vlek

Laat ons tezamen boete doen, alleen op die manier
Kunnen wij het strenge oordeel ontlopen
En gezamenlijk vreugde en glorie beleven
Is dat dan niet een beetje lijden waard?

Hij werd ook geobsedeerd door enkele thema's, zoals bijvoorbeeld de Apocalyps, de wereldondergang bij de wederkomst van Christus:

Indien Christus verschijnt, zullen we zien
Wie geloof en volharding heeft
Ik zie hoe rampspoeden worden geprofeteerd
Zie hen samenkomen uit elke richting

De breuken in de wereld worden wijder en wijder
En verval schuift over de afgrond
De wereld ijkt op een gek geworden mens
En dokters weten geen geneesmiddel meer
We zien hoe de doodsangst nadert

Maar hij is toch vooral bekend als de dichter van de liefde:

Oh, liefde die verborgen ligt
Onder hitte, kou en lijden
Om niet te laten raden
Uw menigvuldige geheimenis
Diep verborgen, gloeit uw geheime licht
En wie u van nabij aanschouwt
Zal uw intense warmte leren kennen

Wat betekent het, zijn naaste lief te hebben
Wanneer die is geworteld in zijn zonden
Hem lief te hebben om hemzelf
En toch zijn wandaad af te wijzen
Dit is het teken van de ware liefde

Rijmende vertaling van het Sabat Mater door Willem Wilmink