Kathedralenbouwers

Geplaatst op zaterdag 10 november 2001 @ 10:52 , 1474 keer bekeken

Meesterlijke Middeleeuwen. Miniaturen van Karel de Grote tot Karel de Stoute (800-1475) luidt de expliciete titel van wat wellicht de grootste tentoonstelling van miniatuurkunst ooit is.

De miniatuurkunst, eeuwenlang het vakgebied van een kleine groep liefhebbers-connoisseurs, kent sinds enkele jaren een groeiende belangstelling bij een breder publiek. Daar is onder meer het Studiecentrum Vlaamse Miniaturisten van de KU Leuven verantwoordelijk voor: het centrum brengt de artistieke pracht en kracht van de miniaturisten, die als de voorlopers en wegbereiders van de Vlaamse Primitieven kunnen worden beschouwd, nadrukkelijk naar voren. Het Studiecentrum heeft nu een nieuw groots project opgezet: Meesterlijke Middeleeuwen gaat 138 topstukken uit de Middeleeuwse miniatuurkunst tonen, afkomstig uit ruim vijftig musea van over de hele wereld.
Meesterlijke Middeleeuwen toont in feite de hele chronologische productie van de miniatuurkunst, van de 9de tot en met eind 15de eeuw. Alleen de laatste periode, vanaf 1475 tot begin 16de eeuw, de zogeheten Hoogbloei van de miniatuurkunst, komt niet aan bod: die is voorbehouden voor een grootse tentoonstelling die in 2003 plaats zal hebben in het Paul J. Getty Museum in Los Angeles.


MIDDELEEUWSE TV
De tentoonstellingsmakers kiezen voor de esthetische benadering: ze willen de bezoekers vooral kennis laten maken met de virtuoze pracht van de miniatuurkunst. Het educatieve deel komt daarbij op de tweede plaats: "De wetenschappelijke benadering heeft totnogtoe altijd geprimeerd. Wij willen de bezoekers deze keer laten kijken zoals ze ook naar de Vlaamse Primitieven kijken: naar de prachtige lijnen en kleuren dus, naar de virtuositeit, naar de wederzijdse beïnvloeding".

De miniaturen waren in de Middeleeuwse belevingswereld wat tv nu voor ons is, een kijkvenster op de wereld.
De miniaturisten verbeeldden bijbelse en andere gebeurtenissen, enerzijds om de manuscripten te verluchten, anderzijds om de verbeelding van de lezer-kijker te prikkelen. Hoe goed ze daar in slaagden, ook al werkten ze met primitieve middelen en zonder meetkundig perspectief, wordt geïllustreerd door het beeld dat wij heden ten dage nog altijd van de hel hebben: de wereld van kwelling, vuur en duisternis is schatplichtig aan hun voorstelling. Bovendien ontpopten de miniaturisten zich als virtuozen op de vierkante centimeter: de zin voor nuance en detail was werkelijk verbluffend, zeker naar de hoogbloei van de miniatuurkunst toe.


De tentoonstelling in Leuven wil een overzicht bieden van wat zich tussen Nederrijn en Noordzee in de periode 800-1475 op artistiek vlak afgespeeld heeft. Vier grote periodes, en haast gelijklopend vier grote themas, komen aan bod.
1. De illusie van het lichaam komt tot uiting in de periode 800-1000: onder het bewind van Karel de Grote, die het oude Romeinse keizerrijk in christelijke zin wilde reconstrueren, kreeg het geschreven en verbeelde woord, na pakweg vijf eeuwen stilte, opnieuw een centrale plek. Niet de mens en het lichamelijke vroegen daarbij aandacht, wel God en het geestelijke. Het woord kreeg een grote impact op de overwegend analfabete bevolking, via grote kloosters en abdijen werd het centrale gezag uitgedragen.

2. De hemelse kleur:In de periode 1000-1200 kwam een langzame ontvoogding op gang: abdijen ontwikkelden zich tot zelfstandige centra van spiritualiteit, intellectuele ontwikkeling en handenarbeid. De manuscripten bleven wel religieus, maar droegen ook bij tot de overlevering van de antieke culturen: de miniaturisten gebruikten een helder, fijn kleurenspel om het bovenaardse van religie en cultuur te illustreren.

3. De veredelde lijn. Na 1200 zorgde de gotiek voor een nieuwe dynamiek en ontwikkelde Vlaanderen zich tot een machtscentrum, waarin ook de burger een prominente plek voor zich opeiste, naast de kerk en de adel. Een nieuw, geïndividualiseerd mensbeeld verdrong het puur religieuze, de kritische zin ontwaakte. Kronieken, studieboeken en romans ontstonden, naast de religieuze manuscripten. In de miniatuurkunst drong de gotiek ook door, met de veredelde lijn (1200-1400) als opvallend stijlkenmerk.

4. De suggestie van ruimte. In de periode 1400-1475 ten slotte kwam de miniatuurkunst tot een grote bloei, de groeiende vraag naar verluchte teksten deed echte productiecentra ontstaan. Gent en Brugge werden de grote centra van de handschriftenproductie. De schilderkunst van de Vlaamse Primitieven leek als eerste de suggestie van de ruimte te scheppen, maar in feite werd dat ruimtegevoel eerst ontwikkeld in de miniatuurkunst uit deze periode.


RESTAURATIE
Zes van de 138 manuscripten die op Meesterlijke Middeleeuwen getoond gaan worden, krijgen dankzij deze tentoonstelling een grondige restauratiebeurt. Voor het restauratiewerk werd experte Lieve Watteeuw aangezocht, van het atelier Duodecimo. Dat atelier heeft al diverse belangrijke restauraties op zijn naam staan, zoals "Les Heures de Bruxelles du Duc de Berry", het "Van Hulthem-handschrift" en het "Brevarium Mayer van den Bergh".


Watteeuw neemt momenteel het manuscript "Pèlerinage de la vie humaine" onder handen, een allegorische tekst in de vorm van een droom omstreeks 1330-1358 geschreven door cisterciënzermonnik Guillaume de Déguilleville.
Het manuscript zelf zag het licht rond 1400, waarschijnlijk in Artois. Sindsdien werd het diverse keren opgelapt: de eerste eeuwen gebeurde dat vakkundig, omdat het nodige vakmanschap toen nog bestond, maar in de 19de eeuw kreeg het werk een bruine kalfslederen band die dringend gerestaureerd dient te worden.

INFO
De tentoonstelling "Meesterlijke Middeleeuwen" loopt van 21 september tot 8 december 2002 in het Stedelijk Museum Van der Kelen-Mertens te Leuven (België).

link naar de website over de tenoonstelling

Bron: de TIJD - 10/11/2001 - Marc Ruyters

---