Dames met Klasse: de Margaretha's van York en Oostenrijk
Geplaatst op zondag 18 september 2005 @ 15:00 , 1602 keer bekeken
De Vlaamse stad Mechelen komt dit jaar drie maanden lang weer even in vrouwenhanden. Dat was vijf eeuwen geleden ook al het geval, toen twee Margareta's er aan de macht kwamen: de een kwam uit York, de andere uit Oostenrijk.
Margareta van York (1446-1503)
Op haar 22ste trouwt ze in Damme met Karel de Stoute. Het Bourgondische trouwfeest in Brugge duurt negen dagen. Maar De Stoute is nadien slechts zelden thuis. Verbaast het dan dat Margareta nooit zwanger raakt? Vroom wordt ze des te meer. Ze onderneemt bedevaarten naar Halle, Huy en Aken. Voorts voedt ze haar stiefdochter op, Maria van Bourgondië.
In 1477 wordt haar echtgenoot overmoedig. Karel belegert Nancy en wordt samen met zijn Bourgondische troepen in de pan gehakt. Zijn lichaam ligt twee dagen te rotten op het slagveld als zijn knecht het herkent aan zijn lange nagels.
Van York wordt de rijkste weduwe van Europa en vestigt zich in Mechelen, om Maria van Bourgondië - intussen getrouwd met Maximiliaan van Oostenrijk - te steunen. Haar woonst wordt de huidige Stadsschouwburg.
Echt veel weten we niet van die Margareta. Op Dames met klasse hangt haar portret: een vrouw met een vaag gelaat. Margareta is een uiterst gelovige vrouw geweest en een plichtsgetrouwe aristocrate, zich bewust van haar status als levend politiek contract tussen het Engelse en het Bourgondische hof.
Margaretha van York met de Verrezen Christus
Miniatuur uit Dialogue de la duchesse de Bourgogne à Jésus Christ, gemaakt na 1468.
Margareta is bibliofiel. Ze ontvangt, bestelt en schenkt kostbare handschriften. Haar aalmoezenier schreef Zalig zijn de barmhartigen met miniaturen die Margareta voorstellen terwijl ze de werken van barmhartigheid uitoefent.
Margareta is drie jaar als haar moeder, Maria van Bourgondië, sterft. Maximiliaan van Oostenrijk verlooft zijn dochter meteen met de Franse kroonprins, maar die kiest tien jaar later een ander. Maximiliaan huwt Margareta en haar broer Filips de Schone dan maar uit aan Juan en Juana, kinderen van de Spaanse koningen. Margareta vertrok in 1497 naar Spanje, maar Juan sterft datzelfde jaar. In 1501 trouwt Margareta met Philibert van Savoye. Ook die sterft drie jaar later.
Toch krabbelt ze recht en bestuurt Savoye met vaste hand. In 1507 wordt ze regente van haar neefje Karel en in 1508 landvoogdes van de Nederlanden. Ze verhuist naar Mechelen, naar het Hof van Savoyen, tegenwoordig het gerechtshof. Margareta van Oostenrijk zal nooit meer trouwen, ook al omdat ze de voordelen van het weduwschap inziet. Dat imago cultiveerde ze nauwgezet, bijvoorbeeld via portretten, waarop ze in het zwart gekleed gaat en een sierlijk geplooide witte weduwkap draagt.
In Dames met klasse komt Margareta van Oostenrijk naar voren als een vrouw van vlees en bloed. Een vrouw die niet rebelleert tegen de handel in prinsessen, maar binnen de regels van het toenmalige machtsspel een bijzondere vrouw blijkt. Ze is een van de eersten in Europa die een unieke collectie curiosa en etnografica uit het toen pas veroverde Mexico bezat. Ze schrijft over gemis, trouw en spijt en sterft in het jaar dat Karel tot keizer wordt gekroond. Minnelied Mijn hertken heeft altijds verlangen Mechelen
Margareta van Oostenrijk (1480-1530)
Naer u, die alderliefste mijn!
U liefde heeft my so ser bevanghen!
U vrij eigene willic sijn
Voor al die de werelt alghemeine
Zo wie dat horet ofte siet,
Hebdy mijn hertken geheel alleine
Daerom, lief, begheeft mij niet!
Tentoonstelling "Dames met Klasse"
Dames met klasse opent met een who's who van deze twee dames van vijfhonderd jaar geleden, op de bovenste verdieping van de gerenoveerde Lamot-brouwerij. Twee grote, door de Britse toparchitecte Zaha Hadid vormgegeven blokkendozen splitsen de ruimte op: aan de ene kant wordt de wereld van Margareta van York herbouwd, aan de andere die van Margareta van Oostenrijk. Je kijkt naar portretten van de dames en hun families, bustes, lieflijke kroontjes, sieraden, devotionalia... Naar kaarten en stadsgezichten van Mechelen, van 1480 tot 1530 de hoofdstad van waaruit de Margareta's de Nederlanden (mee) bestuurden.
Op die bovenste verdieping maak je niet alleen kennis met de Margareta's en Mechelen, maar leer je ook wat er in die stad van tel was. Geld bijvoorbeeld. Het grote belang ervan wordt zichtbaar gemaakt met een Mechelse geldwisselaarsbank. Godsdienst deed de toenmalige wereld natuurlijk ook draaien: kijk door het raam naar de Sint-Romboutstoren (de bouw stopte in 1520), die zowel de skyline als de geesten van de mensen domineerde. Bij het raam hangt een wandtapijt, waarop een rechter zigeuners veroordeelt. Achter glas liggen vroege resultaten van de boekdrukkunst, die zich vanaf 1450 doorzette. Een prent van Erasmus (1466-1536) vertegenwoordigt het opkomende humanisme, Luther (1483-1546) het protestantisme. Allemaal artefacten die een nieuwe tijd inluiden.
En daartussen hangt dan het Meisje met dode vogel, een paneeltje uit 1520 dat wellicht nog in het bezit is geweest van Margareta van Oostenrijk. Dit anonieme meisje weet niets van godsdienstoorlogen of boekdrukkunst, maar stelt met dat dooie vogeltje in haar tengels wel het contrast bij uitstek aan de orde: dat tussen leven en dood. Meisje met dode vogel zet de toon van Dames met klasse. De dood was de Margareta's immers niet vreemd.
Aan het einde van die eerste ruimte bots je plots op Karel als zevenjarige knaap, een paneel uit het Weense Künsthistorisches Museum. Is dit niet het Kareltje (1500-1558) dat opgroeit onder de hoede van Margareta van Oostenrijk om later de grootste heerser van de toenmalige wereld te worden? Vervolgens loop je een gang door en een tussenruimte in, waar je een intermezzo van mannelijke macht te zien krijgt. Onder meer afbeeldingen van de toenmalige heersers: keizer Karel, Frans I, Hendrik VIII en de Ottomaanse heerser Süleyman de Schitterende. Het doet je beseffen dat het wel degelijk kerels waren die de plak zwaaiden.
En toch. Ook al stelden onze dames zich in de mannelijke schaduw en zagen ze offervaardigheid als ultieme zingeving van hun leven, ze toonden zich meesteressen in de beperking. Dat wordt pas goed duidelijk op de benedenverdieping van Lamot, waar je binnentreedt in de persoonlijke wereld van onze klassedames. Een rijke wereld die weerspiegeld wordt door het fraais dat ze verzamelden en waarmee ze leefden. Het eerste Engelse gedrukte boek bijvoorbeeld, opgedragen aan Margareta van York, of Le livre de la cité des dames van Christine de Pizan, een feministe avant la lettre. Margareta Van Oostenrijk had een van de eerste collecties Azteekse artefacten in Europa: in een vitrine liggen een offermes, een schild en een masker. Verder zijn schalen uit het Verre Oosten tentoongesteld en koralen. Jan Mostaerts Portret van een Afrikaanse man (1525) hangt er. Die man vertoefde wellicht aan het hof van Van York en draagt een pet draagt waarop een badge van Onze-Lieve-Vrouw van Halle prijkt.
Portret van Margaretha van Oostenrijk in één van haar eigen handschriften. In de hand houdt ze haar embleem: een margriet.
Naast al die exotica ligt een in Mechelen vervaardigd besloten hofje. Aan de muren hangen prachtige wandtapijten met bijbelse taferelen, uit het El Escorial. Die hele benedenverdieping ademt een sfeer van vrouwelijke fascinatie voor God, wetenschap (de nieuwe wereld) en kunst (naakt uit de vroege Renaissance). Je ziet Pierre de la Rue, Conrad Meit, Jan Gossaert, Bernard van Orley of Albrecht Dürer: namen die aan of voor het hof in Mechelen werken.
Dames met klasse omspant vijftig jaar, twee zalen en een tussenruimte, of nog: 170 uitgelezen objecten. Het is doenbaar om elk stuk een blik te gunnen en bij sommige stukken langer te kijken, in plaats van je te laten opnaaien omdat je nog twintig zalen en duizend stukken moet afwerken. De scenografie van Hadid is (h)eerlijk hedendaags. Boven is de belichting helder en zijn de modules wit, beneden is het licht zacht en zijn de modules zwart.
Herhaaldelijk zie je fauna en flora. Een valk in de hand van Karel, de twee arenden van de Habsburgers, een papegaai als embleem uit het pas ontdekte Amerika, een witte roos van Margareta van York. Dieren zijn de bemiddelaars die het moeilijke verhaal van de geschiedenis makkelijker maken. En leuker voor jong en oud. Niet veel ronkende namen, zegt u? Dat klopt, de Renaissance werkt nog naar een hoogtepunt toe, maar Van Eyck en de Vlaamse primitieven zijn al voorbij. Niettemin slagen de makers onder leiding van Joris Capenberghs erin een historische sensatie van jewelste op te wekken. Als u nog een audiogids wilt meenemen, dan wandelt u waarlijk terug in de tijd.
Dames met klasse, vanaf morgen tot 18 december, 10 tot 18 uur, vrijdag tot 21 uur, maandag gesloten, Lamot, Beethovenstraat 8-10, Mechelen, www.mechelen2005.be, 070/22.28.00
DAMES MET KLASSE
Margareta van York en Margareta van Oostenrijk
van 17 september tot 18 december 2005,
Erfgoedcentrum Lamot,
Van Beethovenstraat 8-10, Mechelen
Open dagelijks van 10 tot 18 uur, vrijdag tot 21 uur, maandag gesloten,
www.mechelen2005.be,
70/22.28.00
Bron: Ward Daenen, De Morgen (www.demorgen.be)
Margareta van York en Margareta van Oostenrijk
van 17 september tot 18 december 2005,
Erfgoedcentrum Lamot,
Van Beethovenstraat 8-10, Mechelen
Open dagelijks van 10 tot 18 uur, vrijdag tot 21 uur, maandag gesloten,
www.mechelen2005.be,
70/22.28.00
Bron: Ward Daenen, De Morgen (www.demorgen.be)
Welkom bij Clubs!
Kijk gerust verder op deze club en doe mee.
Of maak zelf een Clubs account aan:
Aanbevelingen door leden:
bernard-de-clairvaux
Een geweldige community over de middeleeuwen in al haar facetten. Boeken, tentoonstellingen, steden en discussies met diepgang en humor. Een Vlaams-Nederlandse samenwerking van historisch niveau!