Kathedralenbouwers

Geplaatst op zaterdag 25 maart 2006 @ 14:40 , 1029 keer bekeken

Hij was achterdochtig, op het paranoïde af. Getormenteerd en diepkatholiek. Zelfingenomen. Bij leven een legende. Een veelzijdig, onvermoeibaar en begenadigd kunstenaar. Na vijfhonderd jaar hebben zijn tekeningen niets van hun kracht en frisheid verloren. Het British Museum in Londen wijdt een overzicht aan Michelangelo Buonarroti (1475-1564). Een biografie in negentig tekeningen.

Denken op papier

Iedereen kent Michelangelo. De miljoenen toeristen die jaarlijks het Vaticaan in Rome bezoeken, houden een zere nek over aan zijn beroemdste ontwerpen: de plafondschildering van de Sixtijnse Kapel, het enorme fresco Het Laatste Oordeel en de koepel zelf van de Sint-Pietersbasiliek. Michelangelo mag dan meer dan vierhonderd jaar dood zijn, de scène in de Sixtijnse Kapel waar de handen van God en Adam elkaar bijna raken - de vinger Gods die Adam tot leven wekt - is uitgegroeid tot een universeel symbool van (tele)communicatie. Zijn David (1501-'04) in Florence, een 4 meter hoge figuur die hij uit één blok wit carraramarmer hakte, is vermoedelijk 's werelds bekendste beeld.

Fresco's, beeldhouwwerken, architectuur. Het is niet eenvoudig om een retrospectief aan Michelangelo te wijden wegens de nogal geringe verplaatsbaarheid van zijn oeuvre. Gelukkig is er iets dat al zijn werken verbindt: de tekeningen. Michelangelo was een onvermoeibaar schetser, hij dacht op papier. Tekeningen zijn de rode draad in zijn werk. Hij verborg ze angstvallig, bang als hij was dat ze in andermans handen zouden vallen en 'men' zou zien hoeveel voorbereiding er aan zijn kunstwerken voorafging. Veel tekeningen heeft hij dan ook verbrand in de loop van zijn leven. Michelangelo zou de tentoonstelling in Londen dan ook gehaat hebben.

In het British Museum zijn negentig tekeningen, nogal wat beeldhouwwerk en enkele schilderijen samengebracht in een chronologische, heldere opstelling die een schitterend overzicht van leven en werk van Michelangelo geeft. Het gaat voor het leeuwendeel om voorbereidende schetsen voor les très grands travaux: het nooit gerealiseerde fresco voor de grote raadszaal van het Florentijnse Palazzo Vecchio, de Sixtijnse Kapel, het Laatste Oordeel, de praalgraven in de Medicikapel (Florence), de Sint-Pieter en het Palazzo Farnese in Rome. Hoe divers de uitdagingen ook waren, de schetsen zijn bijna allemaal even fascinerend. Boordevol kracht, dynamiek en expressie. Michelangelo voelde zich in de eerste plaats beeldhouwer en in zijn beste tekeningen geeft hij lichamen een bijna tastbaar volume, al gaat het maar om een arm, een schouder, een rug of enkele spieren. Zijn gebruik van licht en schaduw, arcering, fijne en dikke lijnen is ronduit meesterlijk. De spanning tussen arcering en het ongebruikte deel van het papier is gewoon geniaal. Hij probeerde voortdurend allerlei poses uit, was gefascineerd door het menselijk, zeg maar mannelijk, lichaam. Voor de weinige vrouwen die in zijn werk opduiken, hebben mannen model gestaan.

Zijn vrouwen zien er dan ook bijna altijd vrij stevig uit, in het slechtste geval zijn het mannen met borsten. Even terzijde: Michelangelo was een homoseksueel. Als fervent lezer van Dante was hij ervan doordrongen dat hij 'verdoemd' was en in het inferno zou belanden. Wat deels een verklaring kan zijn voor zijn getormenteerd karakter en voor zijn werkdrift. Hij moest zijn hemel verdienen.

Een tentoonstelling met tekeningen neigt algauw naar dorheid, maar dat is in Londen opgelost door een gevarieerde opstelling waarin tekst en foto's als grafische elementen worden gebruikt, en beelden en schilderijen een belangrijke rol spelen. In het midden van de tentoonstelling worden onafgebroken beelden op ware grootte van de plafondschildering van de Sixtijnse Kapel geprojecteerd. Het projectiescherm hangt hooguit een meter boven de bezoeker, zodat die een prima beeld krijgt van de omstandigheden waarin de schilder - rechtstaand, zo blijkt ook uit een karikatuur die hij van zichzelf maakte - enkele jaren (1508-'12) aan het plafond heeft gewerkt. Zijn helpers - hij omringde zich met non- en halftalenten - stuurde hij snel de laan uit. De schildering was zijn opdracht, zijn gevecht met de schepping.

Computerschermen geven weer hoe de tekeningen als een puzzel in elkaar schuiven en waar ze in de enorme plafondschildering uiteindelijk terechtkomen. Artistieke spitstechnologie.

Niet alle tekeningen zijn voorstudies. In Londen hangt een handvol nagenoeg voltooide, zacht getekende portretten, onder meer van zijn leerling Andrea Quaratesi en van een jonge man of vrouw, dat is onduidelijk.Aan het eind van zijn leven schetste Michelangelo een aantal kruisigingen. Hij was in de tachtig en zijn vaste hand beefde en aarzelde. Hij bewerkte en herwerkte Christus en de treurende figuren tot het vreemde, mistige schimmen werden die bijna oplossen in het blad. Het ontroerende einde van een groot kunstenaar.

---