Kathedralenbouwers

Geplaatst op zondag 17 mei 2009 @ 22:09 , 1501 keer bekeken

In Parijs lopen twee tentoonstellingen over de middeleeuwen en de renaissance in Toscane. In het Musée Jacquemart-André loopt 'De Sienne à Florence - les primitifs italiens' en in het Musée du Luxembourg staan de schilders Filippo en Filippino Lippi centraal in een tentoonstelling over het stadje Prato. Samen geven de tentoonstellingen een fraai overzicht van Toscaanse kunst van de 13de tot 15de eeuw, een kunst die een merkwaardige revolutie meemaakte, van gotiek naar renaissance.

Het Musée Jacquemart-André is een indrukwekkend stadspaleis aan de Boulevard Haussmann. Het werd gebouwd in 1875 door bankier Edouard André. Met zijn vrouw, de kunstenares Nellie Jacquemart, trok hij geregeld naar Italië, waar ze een passie voor Italiaanse kunst opvatten. De permanente collectie van het museum, geopend in 1913, getuigt daarvan met prachtig werk van grootheden als Ucello, Mantegna, Bellini en Botticelli. Er is nu bovendien een tentoonstelling te zien die de permanente collectie van vooral Florentijnse renaissancekunst perfect aanvult.

Lorenzo Monaco - Christus aan het kruis, (1405-1407)
omringd door de heilige Benedictus, heilige Franciscus en de heilige Romuald

SIENA

Ook de Duitse baron Bernard von Lindenau (1779-1854) was een liefhebber van vroege Italiaanse kunst. In nauwelijks tien jaar verzamelde die politicus en filantroop een prachtige collectie, die hij onderbracht in zijn kasteel in Altenburg, ten zuiden van Dresden. De collectie was slechts twee keer eerder te zien in het buitenland, in Italië. Ze geeft een prachtig overzicht van hoe de nog sterk Byzantijnse kunst in Siena in de 13de eeuw evolueerde naar de vroegrenaissance in Florence, een eeuw later. Een goed voorbeeld van de eerste, de gotische, stijl is de 'Aanbidding van de wijzen' door Guido van Siena uit 1270-80. Opvallend zijn de gouden achtergrond en de eerder stroef weergegeven figuren. De huizen en de berg worden op een eerder symbolische (vandaag wat kubistisch aandoende) manier voorgesteld. Er was nog een lange weg af te leggen naar de realistische weergave van de ruimte.

Maar realisme was ook helemaal niet het doel van deze schilders. Zij maakten religieuze afbeeldingen die hun (vaak rijke) opdrachtgevers moesten bevallen. 'De vlucht naar Egypte' van Dom Lorenzo Monaco (1405-10) is zo'n hoogtepunt van internationale gotiek, idealiserend en decoratief, met een gouden kader dat haast evenveel plaats inneemt als het schilderij zelf.

Fra Filippo Lippi,
Madonna met twee engelen

PRATO

De tentoonstelling in het Musée Jacquemart toont de overgang van de gotiek naar de prille renaissance, van Siena naar Florence. In het Musée du Luxembourg staat nog een andere Toscaanse stad in de kijker: Prato. Dat stadje ligt op nauwelijks 15 kilometer van Florence maar was in de 14de en 15de eeuw een belangrijk centrum van textielkunst én een bedevaartsoord. Men bewaarde er een kostbaar reliek: de geweven ceintuur van de Heilige Maagd Maria. Om de vele bedevaarders op te vangen, werd een grote domkerk gebouwd, met een opvallende preekstoel buiten aan de gevel van de kerk.

Er werden ook kunstenaars aangetrokken om de stad te verfraaien. Zo kwam Filippo Lippi (ca. 1406-1504) uit Florence in Prato werken. Die kapelaan uit het klooster van Sint-Margerita was niet onbesproken: hij begon in Prato een verhouding met een mooi nonnetje, Lucrezia Buti. De machtige Como de Medici was nodig om paus Pius II ervan te overtuigen hen van hun kloostergeloften te ontslaan. In 1457 werd hun zoon, Filippino Lippi geboren, die ook schilder zou worden. Men neemt aan dat heel wat vrouwenfiguren, ook de Heilige Maagd, in de werken van Lippi afbeeldingen van de mooie Lucrezia zijn.

De evolutie die men in de werken in de Altenburg-collectie in Musée Jacquemart ziet, vindt men hier in het oeuvre van een en dezelfde kunstenaar terug. Want ook Lippi begon in de gotische stijl te werken, met nauwelijks een suggestie van diepte en ruimte in zijn werken. Maar ook andere grote Florentijnen werkten in Prato, zoals de beeldhouwer Donatello. Hij incorporeerde zijn figuren in een architecturale context, mét dieptewerking.

De schilders gingen dat imiteren. Prachtig is een 'Heilige Maagd met ingebusseld kind' die Filippo Lippi rond 1445-50 schilderde en die de zoeterige devotie van de gotiek combineert met de dieptewerking van de renaissance. 'Een boodschap aan Maria', omstreeks 1460 geschilderd met zijn leerling Fra Diamante, toont eveneens de ruimtewerking. Maar het werk is tegelijk een hoop minder realistisch dan gelijkaardige werken die Robert Campin of Jan Van Eyck in diezelfde periode in de Nederlanden schilderden. De Vlamingen kenden dan ook al olieverf dat veel meer nuances toeliet. De Italianen werkten nog altijd met tempera, verf gemengd met eigeel.

Filippino Lippi, zoon van Filippo Lippi
Christus wordt in zijn graftombe gelegd (1480)

Plundering

Zoon Filippino Lippi, die een prachtig (vermoedelijk, want in feite 17de-eeuws) 'zelfportret' naliet, stond al met beide voeten in de renaissance. Zijn werk vormt de overgang naar dat van Sandro Botticelli. Merkwaardig is dat Botticelli eerst leerling was bij Filippino, en de rollen vervolgens werden omgekeerd. Giorgio Vasari schreef over Filippino dat hij een schilder vol talent en charmante vindingrijkheid was - wat meteen ook zijn beperkingen schetst. Filippino maakte de omgekeerde reis van zijn vader, van zijn geboortestad Prato terug naar Florence. Toen Prato in 1512 ten prooi viel aan plundering van de Franse troepen was het er met de bloei van de kunst definitief gedaan. De mooie tentoonstelling in het Luxembourg toont met een 50-tal schilderijen, sculpturen en kunstvoorwerpen echter aan dat ook Prato, naast Florence en Siena, een belangrijke rol speelde in het ontstaan van de renaissance.

Bron: Marc HOLTHOF; www.tijd.be 

'De Sienne à Florence - les primitifs italiens'
tot 21 juni in het Musée Jacquemart-André, Boulevard Haussmann 158 in Parijs,
www.musee-jacquemart-andre.com .

'Filippo en Filippino Lippi - La renaissance à Prato'
tot 2 augustus in het Musée du Luxembourg, rue de Vaugirard 19 in Parijs,
www.museeduluxembourg.fr .

Wie met Thalys reist betaalt minder: www.thalys.com.