Kathedralenbouwers

Geplaatst op zondag 18 november 2007 @ 15:32 , 877 keer bekeken

In de 13e eeuw verscheen in de Franse volkstaal (dus niet in het Latijn) Sydrac, le philosophe. Een kadervertelling spelende 847 jaar na de dood van Noach, waarin koning Bottus 1200 prangende vragen stelt aan de filosoof Sydrac. Het boek werd razend populair en werd begin 14e eeuw gedeeltelijk in het Middelnederlands vertaald.

De Werkgroep Middelnederlandse Artesliteratuur (WEMAL) heeft gezorgd voor een vertaling naar modern Nederlands: Het boek van Sidrac: een honderdtal vragen uit een Middeleeuwse encyclopedie.

Het boek van Sidrac

Het boek van Sidrac is een Middelnederlandse vertaling van het Oudfranse Livre de Sidrac. Dit Franse origineel stamt uit de dertiende eeuw, de Nederlandse tegenhanger is in de veertiende eeuw vervaardigd.

Het grootste deel van Het boek van Sidrac bestaat uit vragen van Koning Boctus en antwoorden van de wijze Sidrac. In de inleiding wordt de - fictieve - achtergrondgeschiedenis van het werk verteld. Dit verhaal wil duidelijk maken dat de Sidrac niet zomaar een boek is. Het is door God geïnspireerd en geniet zijn bescherming. Hij heeft ervoor gezorgd dat het boek, ondanks alle omzwervingen, niet verloren is gegaan.

De antwoorden van Sidrac zijn gebaseerd op gezaghebbende teksten uit zijn tijd. Dat waren niet alleen de Bijbel en de geschriften van vooraanstaande kerkgeleerden, maar ook de werken van filosofen en wetenschappers uit de Oudheid. Na de val van het West-Romeinse Rijk (5e eeuw) werd de Latijnse wetenschappelijke traditie voortgezet door christelijke geleerden. De bestudering van de Griekse wetenschap gebeurde vooral in het Oost-Romeinse Rijk. De opkomst van de Islam in de zevende eeuw zorgde voor een verbreiding van de Griekse kennis in de veroverde gebieden. In de twaalfde eeuw kwam er een wetenschappelijke uitwisseling tot stand tussen Arabische en christelijke geleerden. In vertaalcentra (op Sicilië en in Spanje) werkten zij bijvoorbeeld samen om Griekse werken die in het Arabisch waren vertaald om te zetten in het Latijn. Op deze manier werd de Griekse wetenschap herontdekt en toegevoegd aan de bestaande kennis.

De wijze Sidrac zelf is, volgens het verhaal, een directe afstammeling van Jafet, één van de drie zonen van Noach. Hij is ontboden bij Koning Boctus om een moeilijk probleem op te lossen. Als dat gelukt is, maakt de koning van de gelegenheid gebruik om honderden vragen op hem af te vuren. Boctus is zo ingenomen met Sidracs antwoorden, dat hij ze laat opschrijven. Zo ontstaat Het boek van Sidrac: een 'alles-wat-je-wilt-weten' uit de Middeleeuwen, over de meest uiteenlopende onderwerpen: theologie, engelenleer, zielenleer, kosmologie, astronomie, astrologie, geneeskunst, geografie, meteorologie, ethiek, etc.

In de Middeleeuwen had men een geheel eigen opvatting over het menselijk lichaam

Vraag 242. Hoe komt het dat de een blonder is dan de ander?

Dat mensen blond zijn hangt af van het moment van hun geboorte. Als de zon in het teken Leeuw staat, hebben alle kinderen die in dit teken onder deze planeet geboren worden een hete complexie: daardoor hebben zij hetere magen dan andere kinderen. De hitte stijgt op van de maag naar de hersenen, verwarmt het hoofd, verbrandt de haarwortels en maakt haar blond. (.)

Of vraag 60 Kan een vrouw zwanger zijn van meer dan twee kinderen tegelijk?

Een vrouw kan zwanger zijn van wel zeven kinderen tegelijk, want de baarmoeder van een vrouw heeft zeven kamers, (.)

Op ander gebieden waren ze al wat verder:

vraag 131 Hoeveel landen zijn er in de wereld?

Er is maar één land, maar de zee deelt het land in drie delen (.)

En ook vraag 132 Kan men om de wereld heen reizen?

werd met de mogelijkheden van die tijd in het achterhoofd naar waarheid beantwoord met Nee, dat is niet mogelijk. Maar een mensenleven zou wel lang genoeg zijn om een reis om de wereld te maken, als de aarde uit vlak land en stevige grond zou bestaan (.)

De vragen geven ons ook een mooi tijdsbeeld: vraag 226 Hoeveel ambachten zijn er in de wereld die men niet kan missen?

Er zijn 4 ambachten waar men absoluut niet buiten kan. Het eerste ambacht is dat van smid, het tweede is dat van timmerman, het derde is dat van kleermaker en het vierde is dat van wever. (.)

Ach, ja broodbakken deed iedereen natuurlijk zelf.

Op ander zaken had Sidrac een zeer goede kijk:

204 Waardoor ontstaat er in de wereld de meeste haat?

De meeste haat in de wereld is een gevolg van onenigheid over het geloof, over de uitoefening van macht, en over vrouwen.(.)

Betreffende sommige zaken was Sidrac een groot fantast:Vraag 166 Wie ontdekte de eerste muziek?

Een van Noachs kinderen, Japhet, ontdekte de eerste muziek in het geluid van stromend water, in het geluid van de wind die door de bomen ruiste en in dat van stenen die uit de hoogte naar beneden vielen en een verschillend geluid gaven. (.) Poëtisch is het wel.

En vraag 74 Wat voor mensen wonen er op de eilanden?

Er zijn 1302 eilanden, sommige zijn bewoonbaar en sommige onherbergzaam. Sommige ervan zijn bevolkt met mensen die er net zo uit zien als wij, maar zij zijn slechts drie handpalmen groot. (.) Die hobbits bestaan dus toch!

Hier nog een aardige tip: vraag 78 Hoe kan wijsheid in de mens toenemen: door het eten van koude of hete spijzen?

Hete spijzen verwarmen het lichaam, voeden de nieren, verwarmen het hart en de hersenen en maken deze alert. Enkel en alleen hierdoor nemen verstand en wijsheid toe.(.)

Graag sluit ik dit stukje over deze prachtige aanwinst af met vraag 263 van koning Bottus aan de filosoof Sidrac: Wat is de beste kunst der wereld?

Alle kunsten in de wereld zijn ondergeschikt aan de kunst van het lezen en schrijven. (.)

Websites:

• WEMAL
• Sidrac
• DBNL: Het boek van Sidrac
• Het zondvloed-thema in Het boec van Sidrac

Orlanda Lie (ed).
Het Boek van Sidrac.
Een honderdtal vragen uit een Middeleeuwse encyclopedie.
Uitg. Verloren.
Prijs: 14 euro

Het Boek van Sidrac behoort tot de zogeheten Artes-literatuur. Die literatuur onderscheidt zich van de 'courante' literatuur in die zin dat het niet om romans of gedichten gaat, maar om 'instructieteksten': handleidingen, gebruiksaanwijzingen, gedragsvoorschriften, recepten en dergelijke. In de studie van de middeleeuwen zijn deze teksten de laatste jaren een steeds belangrijkere rol gaan spelen, omdat ze zoveel zeggen over het wereldbeeld van de middeleeuwer. Met name Orlanda Lie heeft zich intensief met Artes-literatuur - en de popularisatie ervan - beziggehouden.

Haar prachtig uitgegeven en geïllustreerde boek is opgebouwd rondom vier thema's: mens en heelal, mens en wereld, mens en lichaam en mensen onder elkaar. Bij elk thema geven de auteurs (Lie is eindredacteur) een zeer informatieve en vaak vermakelijke inleiding over de stand van de kennis op dat besproken gebied, waarna er een selectie volgt van de vraag-antwoord dialoogjes van Bottus en Sidrac.

Een voorbeeldje: "De koning vraagt: Hebben vrouwen testikels?

Sidrac antwoordt: Als vrouwen geen testikels hadden, zouden ze niet zwanger kunnen worden en evenmin hun maagdelijkheid verliezen, maar omdat zij testikels hebben, verliezen zij hun maagdelijkheid en worden zij zwanger. Besef wel dat vrouwentestikels niet zo herkenbaar en duidelijk zichtbaar zijn als mannentestikels. Vrouwen dragen ze binnen in hun lichaam bij de plaats waar het kind gevoed wordt; deze testikels zijn niet zo groot als die van mannen. Zonder testikels zouden vrouwen veel vrouwelijker en zwakker zijn. Hoe kleiner haar testikels zijn in vergelijking met die van de man, hoe minder de vrouw waard is... Ook alle vrouwelijke dieren hebben testikels."