Kathedralenbouwers

Geplaatst op zaterdag 19 januari 2019 @ 14:07 , 1250 keer bekeken

Bart Van Loo is terug. Met een turf over de Bourgondiërs die in de late middeleeuwen de Lage Landen vorm gaven. Zet je schrap voor straffe verhalen vol bloed, zweet en tranen.

Schrijver en conferencier Bart Van Loo (45) begint zijn nieuwe boek met een captatio benevolentiae die vele (oudere Vlaamse) lezers persoonlijk zal aanspreken. Hij geraakte als jonge snaak gefascineerd door een ongewone, lugubere prent uit ’s Lands Glorie, de naoorlogse prentenboekenreeks over de ‘Belgische’ geschiedenis, een romantisch-patriottisch werk dat je met bonnetjes van de kruidenier bij elkaar moest verzamelen. Prent 182, met het verhakkelde lijk van Karel de Stoute op een besneeuwde vlakte bij ­Nancy in 1477, liet Van Loo niet los. Die geschiedenis zou hij ooit schrijven en ze is nu klaar: het werd meer dan het verhaal van ­Karel alleen; het werd "De Bourgondiërs. Aartsvaders van de Lage Landen".

Dat wij nog steeds bourgondiërs genoemd worden, komt gewoon doordat we een hang naar lekker eten en drinken delen met de gelijknamige inwoners van de Franse landstreek, maar ooit wáren wij Bourgondiërs, zou je wat kort door de bocht kunnen stellen. De Lage Landen zijn een ‘uitvinding’ van de Bourgondische hertogen die in de vijftiende eeuw geduldig hun gebied uitbreidden en finaal over onze contreien heersten. Dat is de positie die Van Loo met verve verdedigt.

Bart Van Loo kennen we van zijn originele thematische Frankrijk-boeken en zijn biografie van Napoleon. Deze keer is zijn opzet nog grootser. Hij ontpopt zich opnieuw tot rasverteller. Hij neemt zijn lezer bij de hand – eigenlijk op een vrij ouderwetse schoolmeestersmanier, maar met kennis van de recentste stand van het historisch onderzoek.

De Bourgondiërs leefden in een uitermate boeiende tijd. We nemen deel aan bloedige veldslagen, zitten aan bij theatrale huwelijksbanketten, beleven spannende steekspelen en stappen op in indrukwekkende begrafenisstoeten. Het is een cliché, maar het is ‘alsof we erbij zijn’. We mengen ons tussen opstandige Gentenaren, zijn getuige van wrede wraakacties en afrekeningen onder verwante edellieden, bewonderen de kunst van Sluter in Dijon en van Van Eyck in Gent, we horen de stadspoorten van Brugge achter ons dichtvallen, ontmoeten de Van Arteveldes, Van Maerlant en Erasmus, raken verstrikt in een Honderdjarige Oorlog met ­Engeland en in de twist tussen Hoeken en Kabeljauwen. Zelfs de laatste mode in harnassen krijgen we uitgelegd.

Bornholm

Het verhaal van Filips de Stoute en Margaretha van Male en hun opvolgers, van het einde van de veertiende tot het begin van de zestiende eeuw, is er een van macht, passie, verraad, moed, praal, overspel en bloedvergieten, van successen en stommiteiten. Deze geschiedenis heeft alles om zo meeslepend te zijn als Dallasof Thuis, inclusief ongeloofwaardige wendingen en larger than life personages. Van Loo haalt veel van zijn mosterd bij de ‘journalisten’ van die tijd, de alomtegenwoordige kroniekschrijvers, en bij de zouteloze boekhouders die alles wat de Bourgondische hertogen uitspookten inventariseerden. Zo kan hij zijn relaas verrijken met sprekende details, zoals een rouwmantel van tweehonderd eekhoornvellen. Het doet er niet toe, maar het is mooi.

Hij verdeelt zijn boek in vijf delen die een spel spelen met de tijd: duizend jaar, honderd jaar, tien jaar, één jaar en één dag. De lange aanloop, ‘Het vergeten millennium (406-1369)’, is een noodzakelijk kwaad voor een beter begrip van het vervolg. Om de opkomst van de Bourgondiërs te begrijpen moet je hun voorgeschiedenis kennen – dat zij (en hun naam) verrassend genoeg van het Oostzee-eiland Bornholm komen, bijvoorbeeld. Met het deel over ‘De Bourgondische eeuw (1369-1467)’ barst het feest los; hier veroveren de Bourgondische hertogen land, status en macht. Vlaanderen en Holland vallen de Bourgondische hertogen te beurt. In ‘Het fatale decennium (1467-1477)’ gaat het over de rise and fall van Karel de Stoute en in ‘Een beslissend jaar (1482)’ over Maria van Bourgondië die verongelukt. ‘Een gedenkwaardige dag (20 oktober 1496)’ concentreert zich op het huwelijk van Filips de Schone met Johanna van Castilië. Met ‘De laatste Bourgondiër’ wordt in de epiloog keizer Karel V bedoeld.

Houwdegen en strijdros

Bart Van Loo neemt zijn lezer bij de hand – eigenlijk op een vrij ouderwetse schoolmeestersmanier, maar met kennis van de recentste stand van het historisch onderzoek

Je moet er het hoofd bijhouden, bij al die Filipsen en Karels, Johanna’s en Margaretha’s. Van Loo helpt met praktische extra’s: niet alleen een index en een bibliografie, maar ook stambomen, een tijdlijn en illustraties. De schrijver is dus gul, ook met weetjes en à-côtésover de etymologie van woorden als copain en maarschalk en over de herkomst van uitdrukkingen. Zo zet hij en passant ‘Wat Walsch is, valsch is’ opnieuw in zijn juiste context, die niets met flamingantisme te maken heeft. Bart Van Loo is de perfecte gids door het verleden, maar hij vergeet niet in welke tijd we leven. Hij is dus extra gevoelig voor de rol van vrouwen in deze geschiedenis die door mannen wordt beheerst. Jeanne d’Arc en Jacoba van Beieren krijgen glansrollen.

Het enige wat de lezer soms kan storen, is de stijl. Dat Van Loo woorden zoals houwdegen en strijdros zonder ironische bijbedoelingen van onder het stof haalt, is geen probleem. Dat zijn taal duidelijk Vlaams getypeerd is, is een verdedigbare keuze. Maar in de beeldspraak gaat het soms mis. Er worden wat te vaak mensen in de pan gehakt, of dingen opgehoest; de geest wordt nogal gemakkelijk gegeven. En soms kraken de zinnen onder de barok en neigen ze naar kitsch. Wat moet je denken van een beschrijving als ‘Het machtig knetteren van de gigantische haardvuren toverde de Kamerijkse keukens om tot ovens op mensenmaat, vanwaar dienaren in livrei de gerechten zwetend naar de eetzaal brachten’? Maar Van Loo lijkt er steeds mee weg te komen.

De auteur haalt zoals steeds alles uit de kast om zijn huzarenstuk onder de aandacht te brengen. Met de Bourgondische coalitie die zopas in Antwerpen is aangetreden, kreeg hij van de actualiteit onverwachts een mooi cadeautje – ook al staat die term in de politiek banaal voor de kleuren van de partijen. In een indrukwekkende blurb verwijst professor Frits van Oostrom, dé Nederlandse specialist in de middeleeuwse letteren, op het achterplat van het boek naarHerfsttij der middeleeuwen. Vergeleken worden met de Nobelfähige Johan Huizinga is heel wat voor een snaak die zijn inspiratie opdeed in ’s Lands Glorie.
 
Bron: Peter Jacobs, De Standaard (standaard.be)