Kathedralenbouwers

Geplaatst op dinsdag 12 januari 2021 @ 15:36 , 1350 keer bekeken

Wie geleerd heeft dat de middeleeuwen primitieve tijden waren waarin mensen in barbaarse omstandigheden leefden en weinig kennis bezaten, zal deze visie na het lezen van het boek "De verlichte middeleeuwen - Een ontdekkingsreis door de middeleeuwse wetenschap" volledig herzien. Seb Falk toont namelijk aan dat de middeleeuwen juist een reeks intelligente, verlichte wetenschappers hebben voortbracht.
 
Het idee van de Donkere middeleeuwen bereikte in de 18de eeuw een hoogtepunt: in zijn monumentale ‘History of the Decline and Fall of the Roman Empire’ beschreef Edward Gibbon ‘de duisternis van de middeleeuwen’ die hij impliciet tegenover zijn eigen Verlichtingsperiode stelde. Maar naarmate historici de virtuositeit van de middeleeuwse cultuur en wetenschap gingen herwaarderen, raakte de term ‘Donkere middeleeuwen’ geleidelijk in onbruik.
 
In dit uitzonderlijk boek is de Benedictijner monnik, John (of) Westwyk (ca.1350-ca.1400), de auteur van “The equatorie of the planetis”, de gids op deze reis door de onbekende, middeleeuwse wetenschap. Aan de hand van zijn middeleeuwse teksten, laat Falk u kennismaken met een breed scala aan wetenschappelijke vraagstukken, waar mensen als John van Westwyk over nadachten en mee worstelden, van het rekenen met Romeinse cijfers tot het ontcijferen van horoscopen, het genezen van ziekten en het navigeren op de sterren, maakt u kennis met de wetenschap zoals de middeleeuwse monniken die bedreven. Een fascinerend verhaal waarin u stap voor stap wordt meegenomen in het brein van een reeks middeleeuwse wetenschappers.
 
Rijzige gotische kathedralen, gewelddadige kruistochten en de Zwarte Dood waren de dramatische krachten die het middeleeuws tijdperk hebben gevormd. Maar die zogenaamde donkere middeleeuwen gaven ons ook de eerste universiteiten, brillen en mechanische klokken. Terwijl middeleeuwse denkers de wereld om hen heen probeerden te begrijpen, van het verstrijken van de seizoenen tot de sterren aan de hemel, ontwikkelden ze een levendige wetenschappelijke cultuur.
 
In “De verlichte middeleeuwen” (“The Light Ages”) neemt de wetenschapshistoricus Seb Falk van de universiteit van Cambridge, u mee op een rondleiding door de middeleeuwse wetenschap door de ogen van een veertiende-eeuwse monnik, John of Westwyk. Geboren in een landhuis, opgeleid in het grootste klooster van Engeland en vervolgens verbannen naar een priorij op een klif, was Westwyk een onverschrokken kruisvaarder, uitvinder en astroloog. Van het vermenigvuldigen van Romeinse cijfers tot het navigeren langs de sterren, het genezen van ziekten en het vertellen van de tijd met een oud astrolabium, we leren samen met Westwyk opkomende wetenschap en reizen met hem door de lengte en breedte van Engeland en buiten de kusten. Onderweg komen we een opmerkelijke cast van personages tegen, de klokken bouwende Engelse abt met melaatsheid, de Franse vakman die spion werd, en de Perzische polymath die ‘s werelds meest geavanceerde observatorium oprichtte.
 
“The Light Ages” biedt een aangrijpend verhaal van de worstelingen en successen van een gewone man in een precaire wereld en roept een levendig beeld op van het middeleeuws leven zoals we het nog nooit eerder hebben gezien. Een verhelderende geschiedenis die beweert dat deze tijden toch niet zo donker waren. “De verlichte middeleeuwen” laat zien hoe middeleeuwse ideeën mede bepaalden hoe we de wereld vandaag zien.
 
Vreemd genoeg is het idee van de, ‘donkere middeleeuwen’ afkomstig uit de middeleeuwen zelf”, schrijft Falk. “De eerste christenen”, zo vervolgt hij, “hadden geschreven over de heidense duisternis vóór de geboorte van Jezus. Humanistische geleerden in het 14de eeuwse Italië namen die oude christelijke metafoor over en draaiden hem om. Ze beschreven de duisternis van een veronderstelde culturele neergang tussen de val van het Romeinse Rijk rond 400 en hun eigen renaissance waarin de klassieke wetenschap opnieuw opbloeide. Voor geleerden die de menselijke geschiedenis graag in hapklare brokken opdelen was dat zowel gemakkelijk als suggestief. Het verschafte hun een vijand om zich tegen af te zetten. Dat werd vooral aantrekkelijk op plaatsen waar de protestantse reformatie aansloeg, en voorafgaande eeuwen konden worden bespot als onderworpen aan rooms-katholiek bijgeloof.”
 
De middeleeuwse wetenschap was een internationale aangelegenheid, net als de moderne wetenschap. Religie vormde de drijfveer voor wetenschappelijk onderzoek, maar diepgelovige mensen hadden geen probleem met het accepteren van theorieën van mensen die een ander geloof aanhingen. Westwyk was vooral goed thuis in de belangrijkste middeleeuwse wetenschap, de astronomie”. “Astronomie was de eerste mathematische wetenschap”, schrijft Falk. “De modellen en formules van de moderne natuurwetenschap zouden zonder haar niet kunnen bestaan. Astronomie was vanzelfsprekend van belang voor vrome geleerden die probeerden Gods geest te begrijpen vanuit de schepping, omdat de regelmatige beweging van de hemellichamen een bewijs vormden voor zijn volmaaktheid. Astronomie had ook een grote praktische betekenis en was van invloed op de tijdrekening en de kalender, op geografie en architectuur, navigatiekunst en geneeskunde. Als beoefenaar van astronomie en gebruiker van instrumenten is Johannes Westwyk een uitstekende vertegenwoordiger van deze combinatie van theorie en praktijk.
 
In dit boek bedrijven we samen met hem wetenschap en maken we kennis met de wetenschap op de manier en bet tijdstip waarop hij daarmee kennismaakte. Van het op de vingers tot 9999 tellen tot het trekken van een horoscoop of het genezen van dysenterie, in enig begrip van hoe middeleeuwse wetenschap niet alleen een kwestie van denken was maar vooral van ‘doen’ – niet alleen maar astrolabia bewonderen maar het messing in de hand wegen – essentieel om de verworvenheden ervan te kunnen waarderen”. Een compleet nieuwe kijk dus op de middeleeuwen, een periode waarin de wetenschap wel degelijk floreerde.
 
Seb Falk is historicus en docent aan de Universiteit van Cambridge, waar hij middeleeuwse geschiedenis en wetenschapsgeschiedenis doceert. Hij studeerde geschiedenis en Spaans in Oxford en zijn onderzoek is gericht op wetenschappelijke instrumenten uit de middeleeuwen, met als specialisatie, de geschiedenis van astronomie, navigatie en wiskunde.
 
Seb Falk - De verlichte middeleeuwen
Een ontdekkingsreis door de middeleeuwse wetenschap
416 bladz. - €34,99 - Spectrum
 
Bron: Michel Dutrieue, Stretto – Magazine voor kunst, geschiedenis, filosofie, literatuur en muziek (stretto.be).

Falk stelt duidelijk dat, omdat de middeleeuwse natuurfilosofie gericht was op het begrijpen van Gods schepping, zij daarom niet minder wetenschappelijk was. Astronomie en tijdrekenkunde mochten dan wel in dienst staan van de religie, de religie stimuleerde de wetenschapsbeoefening. Om hun religieuze verplichtingen, zoals de getijden, te voldoen, werden monniken gestimuleerd om naar de hemel te kijken, voorspellingen te toetsen en tabellen te maken. Ze verfijnden de kalender in functie van de paasdatum en ontwierpen mechanische klokken als een weerspiegeling van de volmaakte schepping.
Falk vertelt dan ook het verhaal van de middeleeuwse wetenschap als een integraal onderdeel van het middeleeuwse leven. Hij neemt, net zoals de middeleeuwse auteurs, de lezer bij de hand en vertrekt van levensechte vraagstukken. De primaire vorming van Westwyk koppelt hij aan het uitleggen van de middeleeuwse rekenkunde en tijdrekenkunde. De vermoedelijke universitaire scholing van Johannes laat hem toe te spreken over universiteiten en vertalingen. Het astrolabium legt hij uit aan de hand van de instructie van Geoffrey Chaucer voor zijn zoon en het geheimzinnige ‘albion’ van de geleerde abt Richard van Wallingford kadert hij in de geschiedenis in van de abdij van Sint-Albans. De deelname aan de bisschopskruistocht door Westwyk geeft hem de kans om te spreken over cartografie, navigatie en medische wetenschap. Het sluitstuk van zijn studie is de uitvoerige bespreking van de Engelstalige handleiding van Johannes Westwyk voor het equatorium, het instrument om de bewegingen en positie van de planeten te bepalen.

Recensie Trouw: Historicus Seb Falk toont aan dat de wetenschap in de middeleeuwen niet stilstond.

Een aantal YouTube video's door of met Seb Falk vind je in de rubriek Wetenschap van Videoalbums.
 
Named a Best Book of 2020 by The Telegraph, The Times, and BBC History Magazine