Kathedralenbouwers

Geplaatst op vrijdag 19 september 2025 @ 13:27 , 60 keer bekeken

Mathilde van Vlaanderen is (nog) geen sant in eigen land. De Engelse geschiedenis had er nochtans helemaal anders uitgezien zonder die middeleeuwse vorstin. Tijd voor een herontdekking. 

Judith van West-Francië werd na de documentairereeks Het verhaal van Vlaanderen en een drukbezochte tentoonstelling in de Sint-Pietersabdij in Gent herontdekt en in de armen gesloten als eerste gravin van Vlaanderen. Maar Judith is zeker niet de enige middeleeuwse vrouw uit onze contreien die het verdient om uit de schaduw te treden. Neem nu Mathilde van Vlaanderen: dochter van de Vlaamse graaf, kleindochter van de Franse koning, vrouw van Willem de Veroveraar, eerste gekroonde koningin van Engeland, moeder van twee Engelse koningen ... en desondanks een nobele onbekende bij ons. Marijke Verbeke en Fernand Dacquin brachten daarom een biografie uit van deze “stammoeder van de Britse dynastie”.

Dat haar naam in Vlaanderen amper een belletje doet rinkelen, mag verbazen. In het buitenland fascineert Mathilde talloze historici en komt ze prominent naar voren in heel wat publicaties. In april verscheen nog een herwerkte monografie door de Amerikaanse professor Laura Gathagan, die zich al jaren vastbijt in middeleeuwse vorstinnen, en in het leven van Mathilde in het bijzonder. In ons land komt de eer om Mathilde aan het brede publiek voor te stellen toe aan twee niet-professionele historici. Dat doen ze op een heldere manier, zonder daarbij de algemene context en tijdgeest uit het oog te verliezen.

Goeie buren

Die context is noodzakelijk, want het feitelijke bronnenmateriaal over Mathilde is bijzonder schaars. Toch is Mathildes leven ronduit historisch te noemen. Vermoedelijk werd ze geboren in Brugge rond 1031. De verwachtingen lagen meteen hoog, want ze had een imposante stamboom die rechtstreeks terugging tot de Karolingen. Vlaanderen, waarover haar vader als graaf heerste, was bovendien een van de invloedrijkste regio’s in Europa. Die combinatie maakte haar tot een van de meest gegeerde huwelijkspartijen op het continent.

Bijzonder dus dat Mathilde net huwde met Willem, die later hertog van Normandië werd, maar op dat moment bekend stond als Willem de Bastaard – hij was de vrucht van een affaire van zijn hertogelijke vader met een arbeidersmeisje. Bovendien was ook de paus tegen het huwelijk van Mathilde en Willem. Officieel omdat ze te nauw verwant waren, maar eigenlijk had Rome politieke motieven. Politiek was ook de reden waarom de alliantie wél doorging: Vlaanderen en Normandië hadden een gezamenlijke grens en goeie buren bleken ook in de elfde eeuw al belangrijker dan verre vrienden.

Van je buren moet je het soms ook hebben. Toen de Engelse koning Edward de Belijder in 1066 stierf, claimde Willem de troon. De Normandische invasie was een feit en na de succesvolle Slag bij Hastings werd Willem de Bastaard Willem de Veroveraar. De rol van Mathilde daarbij wordt al te vaak over het hoofd gezien. Als hertogin van Normandië drukte ze haar stempel op het bestuur met de bouw van indrukwekkende kloostercomplexen, en toen Willem in Engeland verbleef, bestuurde zij het hertogdom in zijn naam.

Mathilde had alle bevoegdheden die haar man had en aarzelde niet om daar gebruik van te maken. Regentessen kwamen wel vaker voor, maar dan om de troon warm te houden tot de minderjarige opvolger oud genoeg was. Dat Mathilde regeerde terwijl Willem nog leefde, is bijzonder. Bovendien ondersteunde ze actief de Engelse invasie door uit eigen zak een schip te bekostigen waarmee Willem het Kanaal kon oversteken.

Westminster Abbey

Haar eigen overtocht liet nog twee jaar op zich wachten, maar in 1068 werd Mathilde met de grootst mogelijke egards onthaald als nieuwe koningin van Engeland. Of als eerste koningin van Engeland, want haar voorgangers waren gewoon ‘vrouw van de koning’. Mathilde daarentegen werd volwaardig koningin. Voor de eerste keer in de Engelse geschiedenis werd een vrouw gekroond in Westminster Abbey. Tijdens die ceremonie kregen de aanwezigen te horen dat ‘la royne’ door God gekozen was, haar koninklijke macht deelde met haar echtgenoot en het volk zich gezegend mocht weten. De macht was niet puur symbolisch: Mathilde kreeg uitgestrekte landerijen in het hele land als persoonlijk bezit.

Toch ging ze al snel terug naar Normandië om het hertogdom te besturen. En om brandjes te blussen tussen Willem en de paus. Én om een opstand van haar zoon tegen Willem te steunen (een plotwending waar de auteurs nogal snel over gaan), maar Willem leek Mathilde gauw te vergeven en hij was er volgens kroniekschrijvers kapot van toen zijn vrouw overleed.

Niet dat we die kronieken altijd voor waar mogen aannemen. Er durven nogal eens spectaculaire verhalen of stereotypen in opduiken. Over hoe Mathilde aanvankelijk Willems aanzoek geweigerd had, bijvoorbeeld, en pas toestemde om te huwen nadat Willem haar op straat bont en blauw zou hebben geslagen. Maar ook latere historici lieten hun fantasie de vrije loop. Het beroemde Tapijt van Bayeux, dat de slag bij Hastings uitbeeldt, zou door Mathilde gemaakt zijn. In de negentiende eeuw kon een devoot bordurende vrouw duidelijk op meer goedkeuring rekenen dan een machtige, zelfstandige vorstin. In de jaren 60 beweerden onderzoekers dan weer dat Mathilde niet groter was geweest dan 1,27 meter, een lengte die ondertussen opgetrokken is tot 1,52 meter. Symbolisch voor de groeiende appreciatie van middeleeuwse vrouwen?

MARIJKE VERBEKE & FERNAND DACQUIN
Mathilde van Vlaanderen. Koningin van Engeland, de grootste Vlaming ooit?  
Borgerhoff & Lamberigts, 232 blz., € 24,99 (e-boek € 12,50)

Bron: Jonas Roelens, De Standaard 4 september 2025,