Kathedralenbouwers

Geplaatst op zondag 29 augustus 2004 @ 16:28 , 3525 keer bekeken

In 1980 zette Umberto Eco ons beeld van de Middeleeuwen op zijn kop met zijn vermaarde roman "De naam van de roos". Vijf jaar later deed Jean-Jacques Annaud er nog een schepje bovenop met zijn verfilming van de roman. Voor het eerst is de film nu verkrijgbaar op dvd, met een heleboel extra materiaal.

DE Nederlandse vertaling van de roman van Umberto Eco werd al meer dan vijftig keer herdrukt. Er gingen meer dan een half miljoen exemplaren over de toonbank. Het succes van De naam van de roos bracht een nooit geziene belangstelling teweeg voor middeleeuwse teksten en auteurs. Uitgevers zagen ineens brood in vertalingen van het werk van buitenlandse mediëvisten. De boeken haalden oplagen waar de auteurs nooit hadden kunnen van dromen.

De belangstelling voor de Middeleeuwen nam helemaal buitensporige proporties aan toen de Franse regisseur Jean-Jacques Annaud zijn verfilming van De naam van de roos in de zalen bracht.

Een kwarteeuw geleden hadden velen een rooskleurig beeld van de Middeleeuwen. Het tijdperk werd doorgaans geassocieerd met heldhaftige ridders en overgoten met een romantisch sausje. Umberto Eco bracht daar verandering in met zijn grimmig moordverhaal, tegen de achtergrond van de strijd tussen de welgestelde bisschoppen die de rijkdom van de Kerk zagen als een teken van de macht van God en de franciscanen, die soberheid en armoede predikten. Tegelijk is De naam van de roos een studie over de vergankelijkheid en de betekenis van symbolen en begrippen. De auteur gaat ervan uit dat aan de roos in de loop der tijden al zoveel betekenissen werden toegekend dat het begrip eigenlijk geen betekenis meer heeft. Ten slotte vraagt hij zich ook af hoe het zit met ons godsbeeld.

Filmlocatie = Klooster Eberbach - Duitsland,
film (boven) en realiteit (onder), eetzaal

Annaud ging voorbij aan de onderliggende betekenissen van de roman en hield vooral de thrillerstructuur over. Sean Connery werd ingehuurd om het onderzoek naar de moord op enkele monniken in goede banen te leiden en een piepjonge Christian Slater stond hem daarin bij. F. Murray Abraham vertolkt zijn tegenspeler, een koppige grootinquisiteur die meent dat God de waarheid wel tot hem zal brengen en het moordonderzoek afdoet als ketterij.

Hierboven: William van Baskerville & Bernard Gui met op de achtergrond een filmbouwsel, geïnspireerd op Castel del Monte - Italië

Hieronder een discussie uit de film tussen William of Baskerville en Jorge de Burgos of lachen al dan niet zonde is:

Jorge de Burgos: Laughter is a devilish whim which deforms, uh, the lineaments of the face and makes men look like monkeys.
William of Baskerville: Monkeys do not laugh. Laughter is particular to men.
Jorge de Burgos: As is sin. Christ never laughed.
William of Baskerville: Can we be so sure?
Jorge de Burgos: There is nothing in the Scriptures to say that he did.
William of Baskerville: And there's nothing in the Scriptures to say that he did not. Why, even the saints have been known to employ comedy, to ridicule the enemies of the Faith. For example, when the pagans plunged St. Maurice into the boiling water, he complained that his bath was too cold. The Sultan put his hand in... scalded himself.

Narratief is de film een stuk minder ambitieus dan de roman. Bovendien maakt het verhaal soms bijzonder vreemde bokkensprongen. De uitvoerige omschrijvingen van de tijdgeest en de setting in de roman krijgen een pendant in de film via de mise-en-scène, de fotografie en het akelige en bijzonder gedetailleerde productiedesign. Daardoor wint de film aan authenticiteit, die ongetwijfeld heeft bijgedragen tot het succes van de film in Europa, waar de film maandenlang op de affiche heeft gestaan en een pak prijzen kreeg. In de Verenigde Staten, waar niemand ook maar de minste belangstelling toonde voor de Middeleeuwen of voor een duistere film over monniken, flopte de prent.

The name of the rose oogt bijzonder donker, wat een perfecte transfer naar dvd niet gemakkelijk maakt. Het beeld ziet er niettemin goed uit en het opgepoetste klankspoor is een streling voor het oor. Dat is goed nieuws, want Annaud maakt knap gebruik van het geluid om de intensiteit van de plot te verhogen. Ook de wat ongebruikelijke muziek van James Horner treedt voortreffelijk op het voorplan. Ondertussen klinken de in hoofdzaak elektronische composities verouderd, maar de grimmige en minimalistische aanpak steekt in elk geval af tegen het niet altijd even interessante melodische orkestgeweld waar de componist een patent lijkt op te hebben.

OP het eerste schijfje van deze speciale editie staan twee commentaartracks van Jean-Jacques Annaud, in het Frans en in het Engels. Annauds commentaar is analytisch en kritisch. De regisseur heeft lak aan de overdreven positieve commentaar van veel filmmakers op hun eigen werk en schroomt niet om scherpe kritiek te leveren op bepaalde aspecten van de productie. Zo ergert hij zich aan een banaal anachronisme en geeft hij aan dat F. Murray Abraham vaak ontzettend moeilijk was om mee te werken.

De filmmaker gaat ook uitgebreid in op de casting en laat verstaan dat hij zich lange tijd heeft verzet tegen de mogelijkheid dat Sean Connery de hoofdrol zou spelen. Connery lag niet meer zo goed in de markt en werd bovendien nog steeds achtervolgd door zijn James Bond-imago. Ook Jack Nicholson, Michael Caine, Richard Harris en Ian McKellen waren in de running voor de hoofdrol, maar Sean Connery gaf niet af en slaagde er uiteindelijk in Annaud te overtuigen. De Amerikaanse financier Columbia Pictures was minder overtuigd en trok zich onmiddellijk terug uit het project.

Verder staat op het eerste schijfje nog een documentaire over het maken van de film. Naast Umberto Eco komen de volledige cast en crew erin aan bod, maar het geheel is iets te routineus om lang te kunnen boeien. Enkel de fragmenten waarin de filmmaker en de auteur de verschillen tussen de film en het boek belichten, zijn vermeldenswaardig, vooral omdat Eco nooit erg enthousiast is geweest over de film.

De documentaires op de tweede schijf zijn heel wat interessanter. Aan de hand van een lange reeks interviewfragmenten met de regisseur krijg je een grondige analyse van het volledige productieproces. Annaud vertelt onder meer waarom hij het scenario zeventien keer heeft laten herschrijven en op een bepaald moment zelfs de hulp van enkele Amerikaanse scenaristen heeft ingeroepen om het thrilleraspect verder uit te werken. De filmmaker is bijzonder gepassioneerd en dat maakt zijn relaas extra boeiend.

stat rosa pristina nomine, nomina nuda tenemus...
"De contemptu mundi" - Bernard de Morlay

DVD The name of the Rose (+ Extra's )
Warner Bros

Het Verhaal

In november 1327 reist de franciscaner William van Baskerville met de aan hem toevertrouwde novice Adson van Melk naar een Benedictijnerabdij in de Apenijnen, waar hij een colloqium voor vertegenwoordigers van de Curie en de Franciscanerorde zal voorbereiden. Het gaat om de discussie of de Kerk arm moet zijn of met haar macht en rijkdom mag pronken zoals de paus in Avignon dat doet.

In het klooster sterven binnen zeer korte tijd een aantal monniken op verdachte wijze. William van Baskerville krijgt de vraag voorgelegd van de abt Abbo van Fossanova of hij deze moorden op kan lossen. William accepteert de opdracht en al spoedig vermoedt hij dat de oplossing te vinden moet zijn in de bibliotheek, zeker als hem de toegang tot deze bibliotheek ontzegd wordt.

Ondertussen zijn de genodigden voor het colloqium aangekomen, waaronder kardinaal Bertrand Pogetto, een neef van de paus, en de ijdele inquisiteur Bernard Gui die onmiddellijk twee ketters en een meisje, waarop Adson verliefd geworden is, op laat pakken en haar van hekserij beschuldigt.

William en Adson ontdekken een geheime ingang en dringen door in het labyrint van de geheimzinnige bibliotheek, waar ze opgewacht worden door de blinde grijsaard Jorge van Burgos. Hij heeft een foliant (een boek van groot formaat) voor zich liggen, een geschrift van Aristoteles over het thema lachen, waar geen copie van bestaat. Jorge beschouwt het geschrift als zeer gevaarlijk omdat de lach de angst van de mens doodt. Om te voorkomen dat iemand die deze literatuur leest het zal overleven heeft hij de onderste hoeken van de bladzijden met dodelijk gif besprenkeld. William heeft al een vermoeden en draagt handschoenen zodat hij zichzelf niet kan vergiftigen als hij de bladzijden omslaat. Als Jorge in de gaten heeft dat William zijn dodelijk spel door heeft, rukt hij het boek uit handen van William, dooft het licht, steekt de bibliotheek in brand en stort met het boek neer. William en Adson weten maar nauwelijks aan de vuur zee te ontkomen.

Ondertussen heeft Bernard Gui de verbranding van de twee ketters en heks voorbereid. Als het klooster in brand staat breekt er paniek uit en wordt het meisje op het laatste nippertje gered. De inquisiteur probeert te vluchten, maar zijn koets stort neer en hij overleeft het ongeluk niet.

Onderweg komen William en Adson het meisje tegen. Adson besluit niet voor haar te kiezen maar beslist om als monnik verder door het leven te gaan.