Kathedralenbouwers

Geplaatst op zondag 18 juli 2004 @ 12:15 , 1133 keer bekeken

Er is slechts één schilderij van een Vlaamse Primitief dat zich nog op de plaats bevindt waarvoor het gemaakt is: Het Laatste Avondmaal van Dirk Bouts. Het Lam Gods mag dan wel het bekendste schilderij ooit zijn van een Vlaamse Primitief, maar het hangt in ieder geval niet meer in de Vijdkapel waarvoor het ooit geschilderd is.

Het schilderij is een drieluik. Op het centrale paneel schilderde Bouts "Het laatste avondmaal". Hij legt in dit tafereel de nadruk op de instelling van de eucharistie, op Christus die zich offert en op die wijze de mens verlost. Op de zijluiken treffen we vier andere taferelen: linksbovenaan "De ontmoeting van Abraham en Melchisedek", linksbeneden "Het paasmaal bij de joden", rechtsbovenaan "Het inzamelen van het manna" en ten slotte en rechtsonderaan "Elia gewekt door de engel".

Anders dan in de meeste voorstellingen van het laatste avondmaal, legt Bouts niet de aandacht op het verraad van Judas (Judas zit zoals gewoonlijk aan de overzijde van Christus, hier is het de apostel die uitdagend de linkerhand in de lende houdt). Hij stelt de instelling van de eucharistie centraal. Dit vindt zijn oorsprong bij de opdrachtgevers van het paneel: de Broederschap van het Heilig Sacrament van de Sint-Pieterskerk in Leuven wilde de eucharistische beleving stimuleren. Bij het bekijken van het centrale paneel valt ook meteen op dat het geheel niet bij duisternis geschilderd is, zoals de bijbeltekst vermeldt, maar wel bij klaarlichte dag. Hierachter schuilt de idee dat Christus het licht van de wereld is en dat hij al het natuurlijke licht doet verbleken door zijn aanwezigheid. De vier andere personen zijn de opdrachtgevers van de triptiek, allen lid van de Broederschap van het Heilig Sacrament.

Deze vijf taferelen zijn onderling met elkaar verbonden door hun betekenis. De vier scènes op de zijluiken zijn taferelen uit het Oude Testament. Elk van hen verwijzen zij naar het schilderij op het centrale paneel met de instelling van de eucharistie tijdens het laatste avondmaal. Dit gebeurde aan het einde van Christus' leven en kunnen we daardoor in het Nieuwe Testament plaatsen. De gebeurtenissen uit het Oude Testament kondigen de instelling van de eucharistie aan. Ten eerste worden de vijf schilderingen onderling verbonden door de aanwezigheid van het brood. Anderzijds verwijzen alle taferelen op een specifieke wijze naar wat komen zal in het Nieuwe Testament.

"De ontmoeting van Abraham en Melchisdek" situeert zich aan de poort van het Rijk van Melchisedek. Hij verwelkomt Abraham met brood en wijn. Door brood en wijn is de link naar het laaste avondmaal meteen gelegd. Onder die scène vinden we een voorstelling van het joods paasmaal. Omdat Christus met het laatste avondmaal het joods paasmaal herdenkt, is ook hier de link met de eucharistie meteen gelegd. Wat later werd Christus in de literatuur vergeleken met het Lam dat moest geofferd worden.

Katelijne Beerten
© goddeau.com