Facing van Eyck 2 - Natuur
Iedereen meent dat in onze tijd geen ander schilderij zo perfect is. Je kan niet alleen de ligging van de continenten en de steden onderscheiden, maar ook de afstanden meten tussen de onderlinge plaatsen. Dat schreef de Italiaanse humanist Bartolomeo Fazio, in 1457 over een mappa mundi die Jan van Eyck in opdracht van Filips de Goede schilderde. Het werk is niet bewaard gebleven maar het citaat typeert de precisie in het oeuvre van Jan van Eyck, niet enkel als cartograaf, maar ook als schilder en wetenschapper. Zijn landschappen zijn met zo veel topografische details geschilderd dat menig onderzoeker pogingen heeft gedaan om de besneeuwde bergtoppen, de stadsgezichten en de rotspartijen te identificeren. In zijn vergezichten maakt de kunstenaar gebruik van verglijdende tinten en kleurschakeringen om een zogenaamd atmosferisch perspectief te creëren. Zijn schepping van het atmosferische landschap is bepalend geweest voor de latere ontwikkeling van de landschapsschilderkunst. Op het voorplan ontpopt Van Eyck zich als een ware botanicus. In het Lam Godsretabel zijn niet minder dan vijfenzeventig bomen en planten geïdentificeerd. Als een echte wetenschapper schildert hij flora in verschillende fasen van hun bloei, zoals de witte lelie, gesloten en open, en voorzien van stamper en meeldraden tot in de kleinste details. Wijnranken en bladeren vooraan zijn haarfijn voorgesteld, terwijl bomen en takken achteraan gesuggereerd worden met vage penseelstreken. Van Eycks kennis van de fauna is al even indrukwekkend. Zijn voorstelling van paarden, trekvogels, pauwen, een parkiet en tal van andere diersoorten veronderstellen een uitzonderlijk observatievermogen en ongetwijfeld veel voorbereidende schetsen. Het bekendste hondje uit de kunstgeschiedenis, vooraan in het Arnolfiniportret, kijkt verrast op en kwispelt met zijn staart alsof een bekende bezoeker net de kamer binnenkomt. De oude bronnen reppen er met geen woord over, maar door toedoen van de sociale media is sinds de restauratie ook de blik in de ogen van het Lam Gods wereldberoemd geworden. Anders dan een echt lam, kijkt het dier de gelovige recht in de ogen, alsof God ons via dit offer opdraagt om het juiste pad te volgen.