Kathedralenbouwers

Neen, uiteraard was niet Christoffel Columbus in 1492 dé ontdekker van Amerika. Als we spreken over ‘ontdekkers’ kunnen we niet naast de Vikingen kijken die omstreeks het jaar 1000 via IJsland en Groenland de oostelijke kusten van Amerika verkenden en daar zelfs tijdelijk een nederzetting opzetten. En wat meer is? Mogelijk waren ook Vlamingen hierbij betrokken.

Vikingen of Noormannen is de benaming voor de bewoners van Scandinavië in de middeleeuwen van pakweg de 8ste tot de 12de eeuw. In se waren het gewoon noordelijke Germaanse stammen die daar leefden, maar omdat ze in tegenstelling tot de West-Europese Germanen niet geromaniseerd en gekerstend waren ten tijde van en kort na het Romeinse Rijk, werden ze aanzien als een apart volk, heidens, onbeschaafd, primitief, oorlogszuchtig.

Het woord 'viking' zou etymologisch verwant zijn aan Oudnoorse termen die verband houden met de zeevaart. De Vikingen waren zeevarende veroveraars, die niet bepaald een gunstige reputatie opbouwden. “Van de gesel der Vikingen, verlos ons, Heer” was een veel gehoord gebed in onze streken.

Nochtans hebben de Vikingen één der grootste prestaties op hun palmares staan, met name de ontdekking van Amerika, en dat vijf eeuwen vóór Columbus. Strikt genomen waren de eerste ontdekkers de voorvaders van de Indianen die vanuit Azië via de Beringstraat – op sommige momenten in de geschiedenis geen zeestraat, maar een landbrug – Alaska bereikten en zich vandaar verder verspreidden over het Amerikaanse continent. Maar dat is een ander verhaal.

Rembert van Torhout

Voor de geschiedenis van de Vikingen, die Amerika ontdekten, moeten we teruggaan tot het jaar 800. Om even te duiden: rond die tijd regeerde Karel de Grote over onze streken. De Scandinavische volkeren waren voor het grootste deel nog heidenen die Germaanse goden als Odin en Thor aanbaden. Toch was er een groep missionarissen die het aandurfde het christelijke geloof te gaan verkondigen bij die wildemannen.

Ansgarius (801-865), afkomstig uit Noord-Frankrijk, was een der eersten die een Scandinavische vorst, de Deense koning Harald I, bekeerde tot het christendom. Sint-Ansgarius of Ansgard, die later ook aartsbisschop van Bremen werd en ‘de apostel van het Noorden’ wordt genoemd, had een jongere metgezel, een zekere Rembertus of Rimbert (ca. 830-888), een monnik afkomstig uit Torhout bij Brugge. Deze Vlaming Rembertus volgde Ansgarius op en zette de kerstening van Scandinavië voort. Niet bepaald een makkelijke taak, want de wilde Vikingen hadden het niet zo voor een godsdienst die naastenliefde en barmhartigheid predikte, terwijl zij juist heldhaftigheid en strijdlust hoog in het vaandel droegen. Maar de kiem was gelegd en stilaan vond het christelijke geloof ingang bij de Noormannen.

Van IJsland…

We maken een sprong van ruim een eeuw. Noorwegen was toen verenigd onder de heerschappij van tirannieke koning Harald Harfagri (Harald Schoonhaar). Toen een lokale heer Thorvald het aan de stok kreeg met andere Noormannen en in een schermutseling iemand doodde, vond die Thorvald het raadzamer uit te wijken naar IJsland, waar al decennialang Vikingnederzettingen waren. Thorvald nam zijn familie mee, onder wie zijn zoon Eirik Thorvaldsson Raudi – bij ons gekend als Eirik de Rode – (950-1003). Eirik had blijkbaar de aard naar zijn vader want als volwassene kwam hij op IJsland in eenzelfde parket terecht: hij raakte verwikkeld in een ruzie, werd beschuldigd van moord en verbannen. Dat was omstreeks het jaar 982.

Via Groenland…

Er waren Vikingen die uit koers geslagen vanuit IJsland ver naar het westen een ander land hadden ontwaard. Zo was er het verhaal van een zekereGunnbjörn die daar ooit voorbij was gezeild, en ook ene Snabjörn Galti had dit westelijke land gezien en was er zelfs voor een korte tijd aan land gegaan. Maar méér dan vage verhalen over een groot westelijk land met gletsjers waren dat niet.

Eirik besloot die richting uit te varen en zo kwam hij in Groenland terecht. Nadat hij de kusten van dit enorme eiland had verkend, keerde hij terug naar IJsland om manschappen te ronselen, die met hem een nieuw bestaan wilden opbouwen in het nieuwe land, dat hij – veelbelovend – Groenland had genoemd. Met een vloot van 25 schepen en enkele honderden kolonisten, mannen, vrouwen en kinderen met vee en huisdieren voeren ze naar Groenland. Niet alle schepen overleefden de tocht, maar de resterende bemanning kon heelhuids landen en stichtte twee nederzettingen, die verscheidene eeuwen zouden bewoond worden. De oostelijke nederzetting (Eystribyg) telde op den duur 4000 tot 5000 inwoners en zou tot in de 15de eeuw blijven bestaan.

Naar Amerika…

En die ontdekking van Amerika? Wel, ook hier deden raadselachtige geruchten de ronde over een land dat nog westelijker dan Groenland lag.Bjarni Herjólfsson, een Viking die van Noorwegen naar IJsland wilde varen, was omstreeks het jaar 986 door een storm op een veel zuidelijker koers terecht gekomen. Zo vertelt de Groenlendinga Saga. Hij miste IJsland én Groenland en zag uiteindelijk de kusten van een ander onbekend land, het huidige Noord-Amerika. Hij ging niet aan land, maar bij zijn terugkeer in de bewoonde wereld vertelde hij wel over dit mysterieuze land en dat bracht Leif Eirikson op een idee.

Leif Eirikson (970-1020), de zoon van Eirik de Rode, was een ambitieuze jongeling. Hij was tot het christendom bekeerd door Thangbrand, een missionaris, die in opdracht van de Noorse koning Olav I Tryggvason naar IJsland was gekomen om het christelijk geloof te verkondigen. Deze Thangbrand zou van Vlaamse afkomst zijn geweest; dat beweert althans de 12de-eeuwse Noorse kroniekschrijver Theodoricus Monachus.

Traject van de Vikingschepen vanuit Noorwegen via de Shetlands en de Faeröer naar IJsland en Groenland tot in Amerika

Vinland

Het plan werd gesmeed om het onbekende westelijke continent te gaan verkennen. Eirik de Rode was te oud geworden voor zo’n avontuur en dus kreeg zijn zoon Leif Eirikson de leiding van de expeditie. Omstreeks het jaar 1000 voer hij met 35 bemanningsleden uit vanop Groenland en zette koers naar het noordwesten. Het eerste land dat ze aandoen is onherbergzaam, ijzig, rotsig en niet bepaald uitnodigend. Leif noemt het Helluland (land van de platte stenen). Waarschijnlijk gaat het hier om Baffineiland.

Ze zeilen zuidwaarts en komen aan een bebost gebied, wellicht ergens aan de kust van het schiereiland Labrador. Omwille van de aanwezigheid van bomen – een belangrijk gegeven voor de scheepsbouw van de Vikingen – doopt Leif het om tot Markland (bos- of houtland).

Nog wil hij verder en na twee dagen komen ze aan bij een zuidelijker eiland dat ze verkennen. Het blijkt best een aangenaam oord te zijn met voldoende natuurlijke hulpmiddelen: zoet water, hout, grasland, bosvruchten enzovoort. Ze zetten hier een kampement op om te overwinteren. Het wordt Leifsbudir genoemd.

Tijdens een verkenningstocht raakt één van Leifs kompanen, genaamdTyrkir, de weg kwijt en dwaalt lange tijd rond. Wanneer ze hem uiteindelijk terugvinden, is hij verward en praat over ‘druiven’ die hij heeft gevonden. Daarom besluit Leif het gebied Vinland (wijnland) te noemen.

Over ‘t algemeen wordt aangenomen dat Vinland overeenkomt met het Canadese Newfoundland. Of de Vikingen hier écht druiven hebben aangetroffen, is twijfelachtig. Mogelijk gaat het over een soort bosbessen. Of heeft Leif gewoon uit promotionele overwegingen zijn nieuw ontdekte land de gunstige naam Vinland gegeven?

Vikingdorp (reconstructie) - © Historical Site L'Anse aux Meadows, Canada

L'Anse aux Meadows

Sommige taalkundigen zijn trouwens van mening dat het niet Vinland, maar Viinland moet zijn, wat ‘grasland’ zou betekenen. En nog anderen zien het eerder als ‘windland’. Er zijn ook onderzoekers, vooral dan Amerikanen, die menen dat Vinland nog een eind zuidelijker lag, ergens in Massachusetts, USA.

Wat er ook van zij, op Newfoundland hebben archeologen sporen van een Vikingnederzetting ontdekt, het huidige L’Anse aux Meadows, waar nu een Vikingdorp is gereconstrueerd (UNESCO-werelderfgoed). Mogelijk lag hierLeifsbudir, de nederzetting van Leif Eirikson.

Op deze plek zijn ook restanten gevonden van een Noorse spintol, wat erop wijst dat er uiteindelijk ook vrouwen moeten gewoond hebben, want een rechtgeaarde Noorman zou zich nooit verlaagd hebben tot dit vrouwenwerk. De Saga’s vertellen inderdaad dat na Leif en zijn kompanen ook andere Noormannen zich vestigden in Vinland met hun gezinnen. Er werden zelfs kinderen geboren: zo is Snorri Thorfinnsson, zoon van een kolonistenkoppel, de eerste gedocumenteerde Europeaan die op het Amerikaanse continent werd geboren.

L’Anse aux Meadows is na enkele jaren verlaten door de Vikingen. Omdat er geen rijkdom was te vergaren bleek Vinland uiteindelijk geen lang leven beschoren. Mogelijk waren de gewelddadige conflicten met de Skraelinger, waarmee de Vikingen de Indiaanse stammen bedoelden die dit gebied bewoonden, ook één van de redenen waarom ze tenslotte terugkeerden naar Groenland. Wellicht heeft de bewoning van Vinland door de Vikingen hooguit tien jaar geduurd.

En die Vlaamse Viking?

Wel, die Tyrkir of Tyrk, de hogervermelde vriend en reisgezel van Leif Eirikson, was geen autochtone Viking. Hij wordt in de Saga’s omschreven als een Zuidlander, waarmee de Noormannen iemand aanduiden die afkomstig was uit West- of Midden-Europa, vanuit Scandinavië gezien de zuidelijke landen. De naam Tyrkir is een Noorse verbastering van zijn oorspronkelijke Germaanse naam en dat was Dietrich, zo stellen Duitse linguïsten. Tyrkir was dus een Duitser!

Oost-Europese taalkundigen opperen de mogelijkheid dat Tyrkir eigenlijkTurk zou betekenen, en met Turk bedoelden de Noormannen inwoners van Hongarije. Dus Tyrkir was een Hongaar!

Maar net zo goed kan je veronderstellen dat Tyrkir van het Vlaamse Diederick (> Dierick > Dirk of Thirk) komt. Dus Tyrkir is gewoon Dirk, een Vlaming!

Bovendien wordt Tyrkir aangeduid als een monnik, aan wie Leif zelfs zijn kinderen toevertrouwde tijdens zijn afwezigheid. Leif noemde hem zijn 'pleegvader'. Zou het kunnen dat Thangbrand, de Vlaamse missionaris die Leif Eirikson tot het christendom had bekeerd, een confrater-monnik, ook van Vlaamse origine, had meegestuurd met Leif toen die naar Groenland terugreisde? En had die monnik Tyrkir zijn vriend Leif vergezeld op diens avonturen? Gezien de goede relaties van Leif Eirikson met Thangbrand is dit geen onmogelijke hypothese.

Vlaamse missionarissen, ’t zijn altijd straffe kerels geweest. Van pater Damiaan tot de Scheutisten… Misschien hoort de Vikingmonnik Tyrkir ook in dit rijtje…

Bron: canvas.be