Kathedralenbouwers

Afgelopen voorjaar werd in Zutphen een bijzonder soort horloge gevonden. Het instrument dateert uit 1300. Onderzoekers hebben de zogenaamde kwadrant (quandrans) inmiddels bestudeerd en concluderen dat het instrument in de Zuidelijke Nederlanden moet zijn gemaakt.

De metaalsamenstelling van de messinglegering is door de archeologen vergeleken met andere laatmiddeleeuwse kwadranten.

Daaruit blijkt dat het Zutphense instrument een ‘continentale’, dus een niet-Engelse, samenstelling heeft, waarin zink als toegevoegd element opvalt. Zink werd in de Middeleeuwen ten behoeve van de messingproductie in de Belgische Voerstreek gewonnen.

Kwadranten zijn tegenwoordig uiterst zeldzaam. Het Zutphense exemplaar geldt als het oudste dat in christelijk Europa bekend is. Dergelijke uitvindingen en de achterliggende mathematische kennis sijpelde destijds volgens de archeologen maar langzaam vanuit de Arabische wereld door naar het christelijke noorden.

Tijdmeting en navigatie

Voor een tijdmeting is het kwadrant alleen nauwkeurig op de 51e breedtegraad. Op die lijn liggen Zuid Engeland en Vlaanderen. Het feit dat het kwadrant vooral ook een navigatie-instrument was, maakt dat de herkomst volgens de archeologen in het kustgebied gezocht moet worden.

Naast het bepalen van de tijd kon het kwadrant ook gebruikt worden om te navigeren tussen de 51e en 63e breedtegraad. Dit is precies het Hanzegebied tussen Zuid-Vlaanderen tot iets boven Bergen in Noorwegen.

Zutphense kooplieden voeren rond 1300 frequent naar Vlaanderen, Noord-Engeland, Bergen en de Oostzeesteden. Vermoedelijk kocht een Zutphense Hanzekoopman het instrument in een Vlaamse handelsstad. Een kwadrant was voor de grote oversteken over zee, zoals naar Noord Engeland en Bergen een onmisbaar hulpmiddel.

Het ‘oudste horloge van Europa’ is momenteel te zien in het Stedelijk Museum Zutphen.

Bron: Historiek.net;