Kathedralenbouwers

Het Breda’s Museum zegt het oudste stadsgezicht in de Nederlandse kunst te hebben ontdekt. Het gaat om een panorama van Breda uit het begin van de zestiende eeuw.

Onderzoek heeft aangetoond dat het een fragment is van een middenpaneel van een voormalig drieluik. Het toont een gedetailleerd en ook realistisch vergezicht op de stad Breda. De stad is nog omringd door de middeleeuwse stadsmuren en de Grote Kerk domineert de toen nog kleine stad. Het is voor het eerst dat het kasteel van Breda in zijn laatmiddeleeuwse gedaante is te zien. Op het werk zijn verder veel huizen te zien, sommige nog van hout met rieten daken. Het museum:

Wat dit panorama zo bijzonder maakt is dat vrijwel alles tot in details naar de toenmalige werkelijkheid is afgebeeld. Archeologische en bouwhistorische gegevens komen overeen met wat het schilderij laat zien. Als natuurgetrouw gezicht van een stad is dit Bredase panorama het oudste dat nu bekend is in de schilderkunst van Nederland.

Dankzij de nauwkeurigheid waarmee de gebouwen zijn afgebeeld is het schilderij zeer nauwkeurig te dateren: tussen 1518 en 1520. Breda stond toen op de drempel van de Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd. Het jaar 1518 was ook het jaar waarin de voorvaders van ons koningshuis, Engelbrecht II en Hendrik III van Nassau zichzelf, hun familie en ook de stad Breda nadrukkelijk op de kaart wisten te zetten. Het aantal inwoners van de stad groeit in deze tijd snel. Begin zestiende eeuw kwam de Grote Kerk grotendeels gereed.

In de stad verrezen in deze periode voorname huizen van families met een relatie tot het hof van de Nassaus. Op het stadpanorama is een aantal daarvan goed te zien.

Religieuze context

De overgang van de Late Middeleeuwen naar de Nieuwe Tijd spreekt volgens het museum ook uit de religieuze context van het stadspanorama. De titel van het schilderij luidt ‘Christus en de Samaritaanse vrouw bij de stad Breda’. Het museum:

Breda wordt voorgesteld als een bolwerk van het ware geloof. Dat ware geloof staat centraal in dit verhaal uit het Nieuwe Testament. Het is typerend voor de nieuwe persoonlijke beleving van geloof maar wordt in het schilderij verbonden aan de oude traditie van de belangrijkste devotie die Breda in de Late Middeleeuwen kende: de verering van het reliek van het Heilig Kruis. Deze wordt in het schilderij vermengd met de volksdevotie van het kruis uit de Denensage waaraan wonderen als genezingen werden toegeschreven. Mogelijk werd het oorspronkelijke drieluik voor een kapel in de Grote Kerk gemaakt in opdracht van de kerkmeesters namens het stadsbestuur van Breda.

Wie het werk maakte is niet bekend. Hoogstwaarschijnlijk is het vervaardigd in een atelier in Antwerpen. Daar werd vaak door meerdere, anonieme kunstenaars samengewerkt. In het geval van het Bredase paneel zijn de figuren enerzijds en het stadsgezicht anderzijds door verschillende meesters geschilderd. Op basis van compositie en stijl van de figuren wijst museumdirecteur Jeroen Grosfeld op een verwantschap met werk uit het atelier van de grote Antwerpse meester Joos van Cleve. In dit atelier werd regelmatig samengewerkt met het atelier van Nederlands eerste landschapsschilder: Joachim Patinir. In de weergave van Breda en het landschap ziet Grosfeld eveneens een verwantschap met werken uit diens atelier.

Het museum kwam een jaar geleden op het spoor van het doek dankzij een tip van het Rijksbureau Kunsthistorische Documentatie (RKD). Inmiddels is het werk aangekocht door de Vereniging Vrienden van Breda’s Museum het werk aan. Het museum spreekt van een “belangrijkse cultuurhistorische vondst” en “belangwekkende toevoeging aan de Nederlandse kunstgeschiedenis”. Het museum heeft ook een uitgebreide publicatie over de aanwinst ontwikkeld. Hierin komen verschillende historische en topografische bijzonderheden aan bod. De publicatie is te koop via de website van het museum.

Bron: Historiek.net; donderdag 12 september 2013.