Kathedralenbouwers

Emeritus hoogleraar middeleeuwse geschiedenis Dick de Boer schenkt op 1 december aanstaande een historisch zeer waardevol document aan het Nationaal Archief. Het gaat om een op perkament vastgelegde uitspraak van de Raad van Mechelen in 1509, waarmee de Hoekse en Kabeljauwse twisten werden beëindigd. Met deze overhandiging en een lezing op 22 november in de Koninklijke Bibliotheek sluit De Boer een vruchtbaar jaar af. Afgelopen mei heeft hij naar eigen zeggen zijn meest bijzondere werk gepubliceerd: Emo’s Reis. Een historische en culturele ontdekkingstocht door Europa in 1212. 

16 november 2011 | Marloe van der Schrier

De vraag is hoe De Boer aan de ruim vijfhonderd jaar oude documenten is gekomen. ‘Ik was begin jaren negentig promotor van Michel van Gent. Hij verdiepte zich in de Hoekse en Kabeljauwse twisten en dan voornamelijk aan het einde van de vijftiende eeuw.’ De Boer vertelt dat de officiële documenten over de uitspraak van de Raad van Mechelen in 1509, waarmee het conflict werd opgelost, spoorloos waren. Er was slechts een overgeschreven versie beschikbaar. 

Een week na de promotie was De Boer op bezoek bij zijn dochter in Parijs. ‘De Franse versie van de Gouden Gids was daar net binnen gekomen, en historici willen altijd lezen. Dus ik las in die Gouden Gids.’ Hij stuitte op een advertentie voor historische documenten. ‘Nadat ik contact had opgenomen bleek het te gaan om tweederde deel van de officiële oorkondes van de uitspraak van de Raad van Mechelen. Hoe de documenten in Parijs terecht zijn gekomen mag Joost weten.’ 

De Boer vervolgt: ‘Ergens vind ik het heel erg dat zulke documenten zomaar ergens opduiken. Er moet ook heel veel verloren gaan, als ik er door toeval op stuit.’ Op 1 december aanstaande zal De Boer de documenten schenken aan het Nationaal Archief. Nu hij met emeritaat is heeft hij niets meer aan de perkamenten. ‘Studenten vonden het altijd fantastisch wanneer er authentieke documenten waren.’

Emo’s Reis
Vanaf 2006 is De Boer in zijn vrije tijd bezig geweest met Emo van Bloemhof, waarover hij afgelopen voorjaar zijn boek Emo’s reis over publiceerde. Emo was abt van het klooster Bloemhof in Groningen. In 1212 ging hij naar paus Innocentius III in Rome, omdat de bisschop van Munster niet accepteerde dat de kerkpatroons van Wierum hun kerk en bijbehorende goederen aan het klooster van Emo hadden geschonken. Emo’s reis is een verslag van de tocht naar Rome, opgebouwd uit verslagen van dag tot dag, met daarbij illustraties van het verleden, kronieken, verhalen en beeldmateriaal. 

Vanaf het moment dat hij voor het eerst hoorde van Emo was De Boer gefascineerd. ‘Het begin van de dertiende eeuw is een hele interessante periode in de Middeleeuwen en daarnaast bood de reis naar Rome veel mogelijkheden voor een mooi verhaal.’ Eigenlijk was Emo volgens De Boer een ‘gidsfossiel van zijn tijd’, een representatief figuur. ‘Ik viel vaak van verbazing van mijn stoel,’ vertelt De Boer, ‘er komen zoveel verhalen naar boven als je diep in het onderwerp duikt.’

De Boer heeft de reis van Emo ook gemaakt, deels per fiets en deels per auto. De berg Mont-Cenis heeft hij samen met zijn broer te voet overgestoken, net als Emo midden in de winter. De Boer: ‘We werden voor gek verklaard door de Franse bewoners, maar hierdoor konden we ons veel beter inleven in wat Emo heeft gedaan.’ Het meest bijzondere voor De Boer was dat iedereen onderweg het verhaal van Emo interessant vond. ‘Wanneer ik ontmoetingen had met mensen was iedereen helemaal geboeid: “Is hier achthonderd jaar geleden echt iemand geweest die hier is geweest als onderdeel van die reis?” Iedereen vroeg of ik nog een keer langs wilde komen als het boek af was.’

Niet alle plaatsen worden genoemd in Emo’s eigen geschreven kroniek. ‘Toch kun je zijn route vrij precies achterhalen.’ Ervan uitgaand dat hij overnachtte in premonstratenzer kloosters, net als zijn eigen klooster, trok De Boer Emo’s route na. ‘Ik maakte gebruik van een historisch inductieve methode.’ Al reizende kon De Boer de plaatsbeschrijvingen van Emo vergelijken met zijn eigen waarneming. ‘Het gaf bevestiging, elke keer als weer iets overeen bleek te komen’.

De vraag is of iemand die een willekeurige route had genomen, dezelfde verhalen had opgepikt. De Boer denkt van niet. ‘Emo was uniek door zijn persoonlijkheid, voornamelijk zijn koppigheid en vasthoudendheid waren uitzonderlijk.’ Het feit dat hij in de winter te voet over de besneeuwde Alpen heen trok, zegt misschien wel genoeg. Hij had daarnaast gestudeerd aan de universiteiten van Oxford, Parijs en Orléans. ‘Ik durf mijn handen ervoor in het vuur te steken dat hij alle bijzondere dingen, die ik nu zie, ook heeft waargenomen,’ aldus De Boer. 

De Boer slaat zijn boek open op een willekeurige pagina, waar het verhaal van een gevangene van Saladin te lezen is. Saladin was een sultan in het Midden-Oosten ten tijde van de kruistochten. Hij liet een gevangen Zuid-Franse edelman vrij op voorwaarde dat hij de naam Saladin in ere zou houden, een halve maan zou opnemen in het familiewapen en een islamitisch gebedshuis bouwde. Tot op heden is er daadwerkelijk een familie met ‘Saladin’ in de achternaam en een halve maan in het wapen. En in Zuid-Frankrijk staat een kerkje met een islamitische gebedstoren. De Boer noemt dit als uitstekend voorbeeld waarom Emo uniek is: ‘Ik weet zeker dat Emo dankzij zijn hoge scholingsgraad dat bijzondere bouwsel heeft opgemerkt.’