Kathedralenbouwers

Toon me je boeken, en ik zeg je wie je bent. Dat idee gebruikten historici om uit te zoeken waar onze middeleeuwse voorouders mee inzaten.

Hun gezondheid en hun eigen redding, daar waren onze middeleeuwse voorouders volgens een onderzoek aan de universiteit van St. Andrews mee bezig. Bibliotheken vol goedbewaarde middeleeuwse geschriften tonen sowieso een glimp van wat onze voorouders interesseerde. Maar het is niet omdat je Tolstoi of Shakespeare in je kast hebt staan, dat je ze ook gelezen hebt, en dat gold in de middeleeuwen ook.

Dus ontwikkelde dr. Katrhyn Rudy, historica aan de Universiteit van St. Andrews, een techniek om te zien welke pagina's van middeleeuwse geschriften het meest gelezen werden.

'Religie was een wezenlijk onderdeel van het dagelijkse leven, en gebedenboeken waren duur. Ze werden daarom gekoesterd en meermaals per dag gebruikt', legt Rudy uit in haar rapport. 'Getijdenboeken waren werken vol gebeden, die door leken gebruikt werden om bepaalde momenten van de dag bepaalde gebeden op te zeggen. Daarom zijn vooral die boeken een goede indicatie van wat onze voorouders in hun dagelijkse leven bezighield.'

Al lezend lieten de gelovigen hun vingerafdrukken na, en met een densitometer mat Rudy's team het vuil dat zich op elke pagina had verzameld. Haar team onderzocht middeleeuwse gebedenboeken in Den Haag en Berlijn.

Een van de vuilste en dus meest gelezen pagina's was een gebed aan Sint-Sebastiaan, een van de zes pest-heiligen. Een tweede opvallende bevinding in Rudy's studie was dat gebeden die bedoeld waren om te pleiten voor hun eigen verlossing, duidelijk vuiler waren dan gebeden voor de redding van anderen.

Het gebed Adoro te in cruce pendentem zou, gelezen op de knieën, 20.014 jaar en 24 dagen clementie opleveren en ook de Zeven Boetepsalmen, waarin werd gepleit voor vergiffenis en redding, waren populair.

Bij gebeden die in de nacht opgezegd moesten werden, waren alleen de eerste paar pagina's vuil. Bewijs dat onze voorouders vaak in slaap vielen tijdens het lezen. Meer zelfs, Rudy concludeert dat de meeste gelovigen op ongeveer hetzelfde moment indommelden, omdat altijd hetzelfde aantal pagina's besmeurd is.

In haar rapport pleit Rudy voor het belang van het fysiek bestuderen van boeken uit het verleden. 'De digitalisering betekent dat we veel boeken vandaag alleen nog virtueel bestuderen, maar zo verliezen we een belangrijke dimensie. Het vuil in de marges van middeleeuwse boeken helpt ons om de verlangens, angsten en gebruiken van onze voorouders te begrijpen. Het is daarom belangrijk dat wetenschappers toegang blijven hebben tot de eigenlijke boeken.'