Kathedralenbouwers

   
De laatgotische beeldhouwkunst uit de Lage Landen blijft zich in raadsels hullen. Geen nood: de gedetailleerd uitgewerkte figuren en hun verstilde expressie blijven ons verbazen, zo toont een staalkaart in Museum M te Leuven.
  

Beeldhouwkunst was tijdens de late middeleeuwen een van de succesproducten van de Lage Landen. In steden als Antwerpen, Brussel en Mechelen waren professionele beeldsnijders actief die figurengroepen leverden voor retabels. Ze konden zich ook uitleven in levensgrote beelden, verguld en beschilderd, waar kerkgangers letterlijk naar opkeken. Deze vaak anonieme vaklui verstonden ook de kunst om christelijke verhalen treffend in beeld te brengen.
 
Leuven was slechts een van de kleinere beeldsnijcentra, maar voor het Museum M zijn laatgotische sculpturen intussen uitgegroeid tot een bijzondere troef. Ze vormen niet alleen het hart van de collectie, M ontpopte zich onlangs ook tot expertisecentrum ter zake. Het nieuwe onderzoek wil af van de moeizame klassering in regio’s. Belangrijker, zo vinden ze bij M, is het inzoomen op stilistische kenmerken en vruchtbare artistieke kruisbestuivingen.
   
Martelares
  
Voor de tentoonstelling Over de grens krijgt Leuven bijna honderd beelden in bruikleen van het Suermondt-Ludwig-Museum in Aken. Op het eerste gezicht variëren ze op eenzelfde thema, met liefst vier versies van het motief Christus op de koude steen. Maar wie goed toekijkt, ontdekt een rijke staalkaart van het genre. Imponerend is de manier waarop een retabel over de Petrus­legende uitgewerkt is. Het is een religieus stripverhaal in 3D.
   
De pronkstukken staan aan begin- en eindpunt van het parcours: een robuuste, ongepolijste Ecce homo uit 1500 en een ingetogen Heilige Dorothea uit dezelfde periode uit Utrecht. De martelares heeft een boek onder de arm, haar verfijnde hand tilt een mandje voor bloemen en vruchten. Maar het opvallendst zijn de sierlijke lijnen van haar hoofddeksel en luxueus gewaad.
Imponerend is ook de manier waarop een retabel over de Petruslegende uitgewerkt is. Het is een religieus stripverhaal in 3D. De kasten met beeldjes bulken van de details, van druiventrossen tot gotische architectuur in miniatuurvorm. Expressieve emoties wekken de scènes tot leven, tussen de figuren ontstaat er een opvallende interactie.
  
Fijnwerk
   
Er zijn ook voorbeelden van bandwerk. Zoals de ietwat on­behouwen tafereeltjes die een besnijdenis voorstellen: hoe drastisch de ‘ingreep’ is uitgevoerd, werkt op de lachspieren.
 

Mechelen was een keurmerk in de beeldhouwkunst, met dank aan poupées de Malines: kleine devotiebeelden die een plaats vonden in retabels of huisaltaren, de zogenaamde ‘besloten hofjes’. Het rijtje met zegenende Christuskinderen, waarvan er twee een wereldbol presenteren als gold het een blozende appel, is schattig fijnwerk.
   
Uit de Antwerpse school komt een prachtige Graflegging waarvan de overgebleven fragmenten een arabesk uittekenen die hoogst modern aandoet. De expressieve gezichten tonen verstild verdriet en lijden, vergelijkbaar met de dramatische portretten van ­Rogier van der Weyden.
   
Deze expo heeft een vloot van heiligenbeelden en bisschoppen in petto, maar munt vooral uit in de scènes: vrome toneeltjes in hout, ware kunststukjes die een visioen van Johannes op Patmos voorstellen of een Kalvarieberg. Om ze te kunnen plaatsen, moet je behoorlijk Bijbelvast zijn. Maar elk tafereel boeit en nodigt uit tot nauwkeurig kijken.
   
Over de grens. Middeleeuwse beeldhouwkunst uit de Lage Landen. Tot 27 mei 2018 in Museum M, Leuven.

Bron: GEERT VAN DER SPEETEN; "Beeldige beeldjes", De Standaard 27 september 2017