Kathedralenbouwers

In het Antwerpse Museum Mayer van den Bergh kan u zich tot 14 oktober verdiepen in prenten naar en tekeningen van Pieter Bruegel de Oudere die slechts zelden te zien zijn. Een buitenkans die niet te missen valt.  

Binnenstappen in het Museum Mayer van de Bergh in Antwerpen is nog meer dan bij andere musea teruggaan in de tijd. Het neogotische huis dat Henriëtte Mayer na de dood van haar zoon Fritz in 1901 laat bouwen, om er zijn omvangrijke kunstcollectie in onder te brengen, is op zich al een soort tijdsmachine. De kunstwerken die er tentoongesteld worden nemen de bezoeker moeiteloos mee naar de Nederlanden van de late middeleeuwen en de renaissance van de 14de tot de 16de eeuw.

Het bekendste schilderij in het museum is de Dulle Griet van Pieter Bruegel de Oudere. Deze schilder en tekenaar is nog tot 14 oktober het onderwerp van een tentoonstelling die breekt met het stereotiepe beeld van de “Boeren Bruegel”.

Op ‘Pieter Breugel ongezien!’ zien we het werk van de beginnende kunstenaar nog voor hij volop schilder werd. Tijdens zijn reis naar Italië (1551-1552) had hij talloze tekeningen gemaakt waarvan er vandaag nog maar enkele bewaard gebleven zijn.

Twee van die zeldzame tekeningen hangen nu in de moderne annex van het museum, naast dertig prenten naar ontwerp van Pieter Bruegel die door plaatsgebrek jarenlang een verborgen bestaan in de archieven hebben gekend. Zij worden aangevuld met prenten uit de verzameling van het prentenkabinet van het Museum Plantin-Moretus.

Als we samen met conservator Claire Baisier de verduisterde ruimte binnenstappen wordt het onmiddellijk duidelijk waarom Fritz Mayer van den Bergh een grote voorliefde voor Pieter Bruegel de Oudere had.

Het leven uit de zestiende eeuw zit als het ware “gevangen” in iedere tekening waarop elk detail haarscherp vastgelegd is. Natuurlijk vinden we in deze prenten de volkse figuren die we zo goed kennen uit zijn latere schilderijen. Daarnaast is er echter ook een totaal andere Bruegel te ontdekken. Een meesterlijk tekenaar die evengoed gebouwen, schepen en bijbelse taferelen als dansende en drinkende boeren trefzeker weet weer te geven.

Op de vraag welk detail in deze prenten haar het meest blijft treffen, antwoordt de conservator “de manier waarop Bruegel de golven van het water heeft afgebeeld op een van de prenten met een zeilschip”.

“Het is niet het soort prent waarmee de meeste mensen Bruegel associëren, maar het toont dat hij een veelzijdig en technisch zeer sterk kunstenaar was.”

Wat verder wordt onze aandacht getrokken door een ongemeen grappige afbeelding van een slapende marskramer. Terwijl deze reizende handelaar een uiltje knapt onder een boom wordt hij omsingeld door een troep apen die zijn bagage doorsnuffelen en zelfs in zijn hoed plassen. De realistische manier waarop de apenbende afgebeeld wordt, doet vermoeden dat Bruegel deze dieren in het echt moet gezien hebben.

Een van de prenten is getiteld ‘De gramschap’ en zou als een soort voorstudie van ‘de Dulle Griet’ kunnen bestempeld worden. Conservator Claire Baisier benadrukt dat het leven en werk van Pieter Bruegel de Oudere nog steeds veel vragen blijft oproepen. Er zijn geen geschriften van zijn hand bekend en naar de juiste betekenis van de vele mysterieuze details in zijn meer fantastische afbeeldingen hebben we het grotendeels het raden.

Op onze suggestie om over het graf heen een ultieme vraag aan de kunstenaar te stellen antwoordt mevrouw Baisier dat ze graag zou weten wat Bruegel echt heeft bedoeld met ‘de Dulle Griet’, wat de inspiratiebron voor dit helse tafereel is geweest. Was het enkel een moraliserende afbeelding van een zondige mensheid of is het een voorafspiegeling van de Tachtigjarige Oorlog in die in 1568 zou losbarsten?

[ Pieter Bruegel ongezien! - tot 14 oktober in Museum Mayer van den Bergh in Antwerpen. Dinsdag tot zondag van 10 tot 17 uur. ]

Bij uitgeverij Davidfonds verscheen een catalogus van de tentoonstelling waarin Maximiliaan P.J. Martens (UGent, vakgroep kunstwetenschappen) en Manfred Sellink (curator van de tentoonstelling en directeur van de Brugse musea) dieper ingaan op de geschiedenis en betekenis van de prenten. In deze catalogus kan u ook een uitgebreid verslag lezen van recent wetenschappelijk onderzoek dat een grondige analyse van de Dulle Griet en de Twaalf Spreuken heeft gemaakt. Deze analyse wordt ook op bevattelijke wijze gepresenteerd naast deze twee unieke schilderijen in het museum.