Kathedralenbouwers

Twaalf eeuwen geleden, in het jaar 814, stierf Karel de Grote in Aken. Met een ambitieuze tentoonstelling blikt de stad terug op de keizer die de school uitvond. 

Er zijn figuren die voorgoed een stempel drukken op de plek waar ze leefden. Denk maar aan wat Rubens betekent voor Antwerpen, of Mozart voor Salzburg. Welnu, onze Duitse buren in Aken hebben Karel de Grote. Hoewel hij daar slechts op het einde van zijn leven resideerde, was het zijn favoriete verblijfsplaats. Nog steeds gaat de achthoekige kern van de Dom terug op Karels hofkapel, en vooraan in de kerk staat het schrijn waarin zijn gebeente wordt bewaard.

De Karolingische keizer leefde in een periode dat vorsten een groot deel van de tijd onderweg waren. Een centraal bestuur was er immers niet. Karel reisde voortdurend van het ene gebied naar het andere om het bestuur in het reusachtige Frankische rijk te regelen. Vaak ging hij ook op weg om oorlog te voeren en zo zijn territorium te vergroten. Dat werd toen van een koning verwacht. Tijdens zijn ongewoon lange regering (liefst 46 jaar) wist Karel zijn grondgebied zowat te verdubbelen.

Wanneer we Karel de Grote als de ‘vader van Europa’ opvoeren, moeten we dus wel goed beseffen dat zijn optreden ver afstond van het democratische ideaal dat ons vandaag zo dierbaar is. De ‘vader van Europa’ was een doorgewinterde vechtjas en een bijzonder gevaarlijke buurman. Zijn persoonlijke levenswandel stelde de scheve schaatsen van hedendaagse potentaten als Bill Clinton of François Hollande ver in de schaduw. Karel had naast zes vrouwen zijn leven lang concubines, en van zijn achttien kinderen die we nog bij naam kennen, waren er zes bastaarden.

Lezen en schrijven

‘De blijvende roem van de keizer is gebaseerd op zijn culturele betekenis’, zegt Frank Pohle, een van de curatoren van Karl der Grosse – Macht, Kunst, Schätze. ‘Onder Karels impuls kreeg men in de vroege middeleeuwen opnieuw oog voor het erfgoed van de oudheid. Hij zag het nut in van onderwijs en liet vele kloosterscholen oprichten. Karel gebruikte kunst en architectuur om zijn macht in de verf te zetten, maar tegelijk moet hij er een oprechte interesse voor gehad hebben. Hij kende Latijn en kon lezen, en toen hij al boven de vijftig was, deed hij nog aandoenlijke pogingen om te leren schrijven.’

Volgens Frank Pohle was Karel de Grote in de eerste plaats een christelijke vorst. Hij voelde zich verantwoordelijk voor het zielenheil van zijn onderdanen. Daarom hechtte hij een groot belang aan de verspreiding van de juiste teksten van de Bijbel en de evangelies. Daarom ook zocht hij toenadering tot de paus, die hem in het jaar 800 tot keizer kroonde. ‘Opmerkelijk vind ik dat men in Karels tijd opnieuw zelfstandig begon te redeneren’, aldus Pohle. ‘Men stelde zich niet langer tevreden met een verwijzing naar de kerkvaders, men probeerde zelf een visie te ontwikkelen.’

Zwaarden

De tentoonstelling die deze zomer op drie locaties in het centrum van Aken te zien is, overtuigt door de hoge kwaliteit van de beste stukken. Veel bleef er uit Karels tijd niet bewaard, maar wat er zien is, maakt duidelijk dat de ‘Karolingische renaissance’ een moment van creativiteit en verfijning moet geweest zijn in een ruwe en donkere wereld.

Het verhaal begint in de fraaie Kroningszaal van het Rathaus, waar Karel als heerser en krijgsman wordt belicht. Daar zie je bijvoorbeeld een kopie van de troon van koning Dagobert uit de zevende eeuw. Er liggen ook kolossale zwaarden, juwelen zwaar van de edelstenen en archeologische vondsten uit Nijmegen en Ingelheim, waar Karel belangrijke verblijfplaatsen of ‘paltsen’ liet bouwen.

Na het Rathaus wandel je naar het Centre Charlemagne, dat er pal achter ligt. Daar vind je het hoogtepunt van de tentoonstelling: verluchte handschriften met miniaturen die na twaalf eeuwen nog niets van hun frisheid verloren hebben, ivoren paneeltjes met schitterende versieringen en edelsmeedwerk van een zeldzame luister.

De laatste etappe is de Schatkamer van de Dom, waarvan de collectie voor de gelegenheid is aangevuld met topstukken die in de loop der eeuwen uit Aken verdwenen. Daar zie je onder meer de prachtige Romeinse sarcofaag waarin de keizer aanvankelijk begraven werd.

Na zijn dood werd Karel de Grote voor vele doelen gebruikt en misbruikt, maar vergeten werd hij nooit. Karl der Grosse – Macht, Kunst, Schätze is een manier om even achter de clichés te kijken en de echte stukken te ontdekken.

Rathaus, Centre Charlemagne en Domschatz in Aken, tot 21 september.
Meer info op deze (nederlandstalige) website : Karl der Grosse.

- Een nederlandstalige persmap (PDF) kan je hier downloaden.
- De Route Charlemagne website is een gids door het unieke culturele erfgoed van Aken

Bron: De keizer speelt een thuismatch; Jan Van hove, De Standaard; 12/07/2014.