Kathedralenbouwers

Karel V leerde er lezen, schrijven en jagen. Hij was maar een van de vele Habsburgse prinsen en prinsessen die aan het Hof van Kamerijk in Mechelen klaargestoomd werden voor de macht. De expo 'Kinderen van de renaissance' vertelt hun verhaal.
 

Ze ziet er een beetje zurig uit op een klein paneelportretje, de driejarige Margareta van Oostenrijk (1480-1530). Misschien kende ze haar lot. Ze stond op het punt om naar Frankrijk overgebracht te worden, waar ze zou worden klaargestoomd voor een huwelijk met de latere Franse koning Karel VIII. Op haar derde.
 
Gedaan met het leuke leven in Mechelen voor de dochter van Maximiliaan I van Oostenrijk en Maria van Bourgondië. Maximiliaan, een Habsburger, was in de 15de eeuw uitgegroeid tot de machtigste keizer van Europa. Hij regeerde onder meer over Bourgondië, waar het huidige Vlaanderen toen deel van uitmaakte.
 
De kleine Margareta van Oostenrijk verbleef als peuter een kleine twee jaar in Mechelen. Ze werd opgevoed aan het Hof van Kamerijk, een imposant gebouw waar nu nog een klein stuk van overblijft als onderdeel van de Mechelse stadsschouwburg. Die opvoeding heeft ze te danken aan Margareta van York, de echtgenote van de Bourgondische hertog Karel de Stoute. Toen die in 1477 stierf, verhuisde zijn weduwe naar Mechelen, naar het Hof van Kamerijk.
 
Die verhuizing betekende het begin van drie generaties Habsburgers die in Mechelen hun opvoeding en onderricht kregen. Aan het begin van de tentoonstelling 'Kinderen van de renaissance' in Museum Hof van Busleyden in Mechelen hangen de voornaamste protagonisten samen. Margareta van Oostenrijk dus, die in 1507 landvoogdes van de Habsburgse Nederlanden werd en vanuit Mechelen regeerde.
 
Er is verder een prachtig schilderij met de jonge Karel V en zijn twee zussen Eleonora en Isabella, geschilderd door de Meester van het Mechelse Sint-Jorisgilde. De drie kinderen kijken erg serieus. Alsof ze weten dat hen later een zware taak wacht.
 
Hetzelfde geldt voor een portret dat Jan Gossart maakte van drie kinderen van de Deense koning Christiaan II en Isabelle van Oostenrijk. Een lachje kan er amper af. Ook zij verbleven een tijd in Mechelen.

Vak apart
 
De tentoonstelling, sfeervol en zonder overdaad opgebouwd, is erg boeiend en vooral leerrijk. 'Mechelen was in de Bourgondisch-Habsburgse periode het centrum van het geschilderde kinderportret. De Bourgondiërs waren erg geïnteresseerd in kunst en cultuur. Ze nodigden daarom veel schilders uit, onder meer voor het maken van portretten van de jonge kinderen. Dat was een vak apart', zegt curator Samuel Mareel.
 
Die portretten hadden niet alleen artistieke motieven. Ze werden ingezet in het spel van gearrangeerde huwelijken waar de machthebbers in Europa zo sterk in waren. De kleine portretjes konden gemakkelijk reizen. Zo had men toch enig idee welk vlees men in de kuip had, hoe klein de kinderen ook nog waren. Niet dat het uiterlijk er iets toe deed.

De portretjes dienden vooral om aan te tonen dat de kinderen niet misvormd waren. Door de inteelt onder koningshuizen gebeurde dat wel eens. Veel jonge Habsburgse prinsen en prinsessen kenden in Mechelen hun latere lot al. Maximiliaan was bijzonder bedreven in het vergroten van de Habsburgse macht door uitgekiende huwelijken. Hij rijfde zo onder meer Spanje binnen.

Europacollege
 
De tentoonstelling beperkt zich niet tot het tonen van kinderportretten. De focus ligt ook op de opvoeding die de kinderen in Mechelen kregen. Je zou het Hof van Kamerijk bijna het toenmalige Europacollege in Brugge kunnen noemen. Naast het Habsburgse nageslacht kregen ook veel andere belangrijke kinderen er onderwijs. Zo volgde Anna Boleyn, de tweede vrouw van de Engelse koning Hendrik VIII, er les.
 
De grote aantrekkingskracht lag in de kwaliteit van het onderwijs. Dat balanceerde tussen de traditie en een voorzichtige stap naar het humanisme. De opvoeding was een totaalpakket. Natuurlijk nam de riddercultuur nog een belangrijke plaats in. Kinderen moesten leren paardrijden. Tornooien waren nog belangrijk. En de jacht werd ook niet vergeten. De kinderen leerden er de valkerij.
 
Er is in de tentoonstelling een heel mooi kinderharnas van de latere Karel V te bewonderen. Hij is zonder twijfel de bekendste leerling van Mechelen. 'Zijn hofhouding bestond op een bepaald moment uit 300 mensen', zegt Mareel. Een groot deel onder hen stond in voor de beveiliging van de jonge Karel. De Habsburgers namen geen enkel risico als het om de veiligheid ging.
 
Karel had ook wat dierenoppassers in dienst. Hij onderhield in Mechelen een bescheiden dierentuin.
 
De traditie stond de intellectuele en culturele vorming niet in de weg. De grote humanist Desiderius Erasmus liet zijn invloed gelden. Het doel was betere mensen te vormen. Op de expo worden kundig versierde leerboeken getoond. De beroemde Librije van de Bourgondische vorsten, hun kostbare bibliotheek, werd in Hof van Kamerijk bewaard.
 
Hoe idyllisch het allemaal ook klinkt, toch was het leven niet allemaal rozengeur en maneschijn voor de kinderen van de machthebbers en hun ouders. De hoge kindersterfte spaarde ook de elite niet. Grafmonumenten toonden de eerste kleine kinderportretjes. De kinderen werden daarnaast vaak afgebeeld met voorwerpen waarvan werd gedacht en gehoopt dat ze ziektes konden afweren.

Een prachtig portret van een Habsburgse prinses - men twijfelt tussen Isabella van Oostenrijk of Maria van Hongarije - illustreert dat. Om haar hals hangen in een lint een wolfstand en een stukje bloedkoraal. Die twee elementen werden gebruikt om kinderdood tegen te gaan. Het schilderij is ook het campagnebeeld van de tentoonstelling. 
 
'Kinderen van de renaissance' loopt tot 4 juli,
reserveren op hofvanbusleyden.be.
Cataloog uitgegeven bij Lannoo.
 
Bron: Koen van Boxem, De Tijd, 21 maart 2021