Kathedralenbouwers

Van Jan Van Eyck kennen we slechts een twintigtal kwetsbare paneelschilderijen. ‘Minstens de helft’ komt volgend jaar naar Gent, zo belooft een huldetentoonstelling waarin het gerestaureerde ‘Lam Gods’ centraal staat.  

De campagne voor het Van Eyckjaar 2020, derde en laatste etappe van het cultuurtoeristische project Vlaamse Meesters, begint vandaag. Voor de tentoonstelling in het MSK kan de teller alvast beginnen lopen. Het aantal bezoekers is begroot op 240.000. En dat is een voorzichtige schatting, zeggen ze in Gent.
 
Het restauratieproject van De aanbidding van het Lam Gods vormt de aanleiding, al zal dat in 2020 nog niet afgerond zijn. Het MSK krijgt wel de buitenpanelen, die al eind 2016 van hun vele retouches en vernislagen verlost waren, in bruikleen. De restauratie was ronduit spectaculair. De vele details, het stralende coloriet van het veelluik: ze bleken ongezien. De tentoonstelling wordt opgebouwd rond thema’s zoals de annunciatie of Van Eycks baanbrekende portretkunst. Stuk voor stuk zijn er aanknopingspunten voor te vinden in de buitenste luiken van het Lam Gods.
 
Kaproen
 
Het MSK ziet het groots. Het wil de artistieke context rond 1430 schetsen aan de hand van miniaturen, verluchte handschriften, tekeningen, wandtapijten en edelsmeedwerk, maar het zal ook Van Eycks kunst vergelijken met topwerken uit de aankomende renaissance in Italië.

‘De clichés zijn taai. Dat hij de olieverf uitvond. Dat hij de eerste individuele kunstenaar was. Dat hij maar kon gedijen dankzij de liefde voor luxe aan het Bourgondische hof’

JAN DUMOLYN
Historicus

Het hart van de tentoonstelling wordt een kleine groep sleutelwerken. Van Eyck signeerde negen schilderijen, die dus met zekerheid van zijn hand zijn. Daarnaast is er sprake van ruim een dozijn ‘eyckiaanse’ werken, toegeschreven aan de kunstenaar of zijn atelier. Van dat oeuvre, verspreid over Europa en Noord-Amerika, komt de helft naar Gent.
 
Dat is althans de ambitie van het MSK. De buit is nog niet binnen: er volgt nog delicaat overleg met grote musea die pas op het laatste nippertje beslissen. Maar gisteren werd de eerste reeks bruiklenen aangekondigd. Het gaat om het portret van Boudewijn de Lannoy uit Berlijn, de Man met kaproen uit Sibiu, hetAnnunciatie-tweeluik uit Madrid, de Madonna bij de fontein uit Antwerpen, naast de luiken van het Lam Gods.
 
De aanbidding van het Lam Gods is een buitenbeentje in het oeuvre, zegt Frederica Van Dam, een van de coördinatoren. ‘Qua omvang, maar ook qua dieptewerking en nuance staat het apart. Na de restauratie – nu het kleurenpalet en de ruimtelijke kwaliteiten beter tot hun recht komen – kan het veelluik voor het eerst een echte dialoog aangaan met de andere werken.’ Het is bovendien de eerste maal ooit dat de panelen naast ander werk van de Vlaamse meester getoond worden. Alleen al die bruikleen maakt de tentoonstelling uitzonderlijk.
 
Hoogontwikkeld
 
Het is ook hoog tijd om de hardnekkige mythevorming rond Van Eyck uit de wereld te helpen, denkt Jan Dumolyn, historicus en specialist late middeleeuwen.
 
‘De clichés zijn taai. Dat hij de olieverf uitvond. Dat hij de eerste individuele kunstenaar was. Dat hij maar kon gedijen dankzij de liefde voor luxe aan het Bourgondische hof. Of dat hij überhaupt een primitief genoemd kan worden. Zijn werkwijze spreekt dat laatste alvast tegen. Van Eyck was een hoogontwikkelde kunstenaar, in dienst van de aristocratie. Hij was ambachtsman én geleerde.’
 
Zijn genialiteit kon pas tot haar recht komen in de gediversifieerde context van zijn tijd, denkt Dumolyn. ‘En wel in de bloeiende regio tussen Maasland, Parijs en Zuidelijke Nederlanden. Vergeten we niet dat Brugge tussen 1420 en 1470 de culturele hoofdstad van Europa was. De biotopen en netwerken waartussen Van Eyck pendelde, boetseerden mee zijn meesterschap. Het MSK zal die donderslag evoceren: de visuele revolutie die Van Eyck in de schilderkunst teweeg bracht, bekeken vanuit een totaalvisie op zijn tijd.’
 
In de vitrine
 
Over Jan Van Eyck weten we weinig. De puzzel van zijn biografie moet bijeengeraapt worden aan de hand van zestig stukken: de werken die hij naliet, plus veertig geschreven notities waarin zijn naam opduikt. Dat voedde de fantasie en de hypotheses, bijvoorbeeld over de verborgen symboliek in zijn werk.
 
Dumolyn: ‘Zijn kosmopolitisme, zijn diplomatieke demarches: we zijn veroordeeld tot deconstructie. Meteen na zijn dood begon al de mythevorming. Die moesten we laag na laag afpellen, zoals de vernislagen op de schilderijen. De academische inspanningen van de voorbije twintig jaar worden nu voor het eerst vertaald naar een groot publiek.’
 
Het MSK krijgt voor deze expo een upgrade. Het museum is tien jaar geleden gerenoveerd, ‘een eeuwigheid op het vlak van klimaatbeheersing’, zegt Johan De Smet, projectleider. ‘De normen voor dit soort tentoonstellingen zijn streng.’
 
De buitenluiken van het Lam Gods komen in een geklimatiseerde, beveiligde vitrine. Voor het eerst zullen bezoekers ze van zeer dichtbij kunnen bekijken. De Smet: ‘Ook voor ons wacht een optische revolutie. Van Eyck toonde zijn tijdgenoten zoals ze zichzelf niet te zien kregen.’
 
Van Eyck, een optische revolutie. 1/2/2020>30/4/2020 in het MSK, Gent.
Ticketverkoop start 1 februari. Wie voor 1 juli een kaartje koopt, betaalt 22 euro in plaats van 28 euro. www.vaneyckwashere.be
 
Bron: GEERT VAN DER SPEETEN, De Standaard.